Xanh hóa lề đường đô thị: Bài học từ Perth về kết nối cộng đồng và phục hồi sinh thái

Công Tôn Ưởng

24-04-2025

One summer morning, the bird village is engulfed in silence. 
Everyone is busy listening to a new wanderer. This wandering bird is of an unclear family; his feather is colorful, his gestures funny, and his knowledge novel. He tells stories as though he is giving a lecture, so aptly, the village calls him Guru Bird – the one to answer every curious question of the studious village members.

Trích “Guru Bird”; Wild Wise Weird (2024)

Khi các thành phố đối mặt với những thách thức leo thang từ biến đổi khí hậu, mất đa dạng sinh học và bành trướng đô thị, các giải pháp dựa vào thiên nhiên (nature-based solutions) đang trở nên thiết yếu. Tại Perth, Úc, một giải pháp như vậy — xanh hóa lề đường đô thị (urban roadside verge greening) — đang tái định hình cách cộng đồng tương tác với môi trường của họ [1,2]. Một nghiên cứu gần đây của Ligtermoet và cộng sự [3] cho thấy thành công của sự chuyển đổi này phụ thuộc vào sức mạnh của các mạng lưới các bên liên quan đa dạng.

Từng bị cấm đoán, việc làm vườn trên lề đường (verge gardening) — nơi cư dân và chính quyền cùng nhau biến các dải đất bên đường thành không gian xanh với các loài cây bản địa và tiết kiệm nước — nay đã được chấp nhận rộng rãi khắp Perth. Hiện nay, gần như tất cả các chính quyền địa phương đều hỗ trợ hoạt động này thông qua các chương trình khuyến khích, hướng dẫn và giáo dục cộng đồng [4]. Bằng cách áp dụng phân tích mạng lưới xã hội (social network analysis – SNA), nghiên cứu đã lập bản đồ các tương tác giữa 268 bên liên quan, bao gồm cơ quan chính phủ, đơn vị dịch vụ công, đại diện ngành công nghiệp, tổ chức cộng đồng và chuyên gia môi trường.

Phân tích cho thấy trao đổi thông tin chiếm gần 80% dòng tài nguyên trong mạng lưới, nhấn mạnh rằng chia sẻ tri thức là động lực chính thúc đẩy phong trào xanh hóa đô thị này. Chính quyền địa phương và bang nổi bật lên như những "người môi giới tri thức" (knowledge brokers), được hỗ trợ bởi các tổ chức đầu ngành và những người tiên phong từ cơ sở. Nghiên cứu cũng xác định 9 cộng đồng bên liên quan có liên kết chặt chẽ, mỗi nhóm đóng vai trò riêng — từ định hình khung chính sách, thúc đẩy tiết kiệm nước đến tăng cường sự tham gia của cộng đồng và thực hiện triển khai thực tế [3].

Đáng chú ý, các mạng lưới này vượt qua các ranh giới ngành nghề truyền thống, cho thấy rằng quản trị hợp tác, sự tham gia của ngành công nghiệp và vận động công dân đều đóng vai trò then chốt trong việc lồng ghép các thực hành bền vững vào cảnh quan đô thị. Dù tài chính và vật tư cũng đóng góp vào tiến trình, nghiên cứu nhấn mạnh rằng tri thức dễ tiếp cận và hợp tác liên ngành mới là nền tảng để thúc đẩy thay đổi hành vi bền vững [3].

Xanh hóa lề đường đô thị không chỉ mang lại lợi ích thẩm mỹ hay sinh thái; nó còn định hình lại mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong môi trường thành phố [5,6]. Bằng cách tăng cường đa dạng sinh học, giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị và củng cố bản sắc cộng đồng, những sáng kiến như vậy cho thấy cách các giải pháp chi phí thấp, do cộng đồng dẫn dắt có thể đối mặt với những thách thức môi trường phức tạp [7]. Kinh nghiệm của Perth khẳng định rằng đầu tư vào các khung mạng lưới hợp tác giữa các bên liên quan không chỉ củng cố khả năng chống chịu sinh thái mà còn nâng cao phúc lợi con người — cho thấy rằng các thành phố bền vững nở rộ nơi thiên nhiên và xã hội gắn bó chặt chẽ.

Tài liệu tham khảo

[1] McGrath H, et al. (2024). Putting down roots: Relationships between urban forests and residents’ place attachment. Urban For. Urban Green., 95 (2024), Article 128287

[2] Norton BA, et al. (2015). Planning for cooler cities: A framework to prioritise green infrastructure to mitigate high temperatures in urban landscapes. Landsc. Urban Plan., 134 (2015), pp. 127-138

[3] Ligtermoet E, et al. (2025). Stakeholder networks underpinning the transformative practice of urban roadside verge greening. Landscape and Urban Planning, 259, 105342. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2025.105342

[4] Ligtermoet E, et al. (2021). Stakeholder perspectives on the role of the street verge in delivering ecosystem services: A study from the Perth metropolitan region. Clean Air and Urban Landscapes Hub. https://nespurban.edu.au/wp-content/uploads/2021/03/Stakeholder-perspectives-on-the-role-of-the-street-verge-in-delivering-ecosystem-services.pdf 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[6] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44