Vai trò cốt yếu của dịch vụ hệ sinh thái núi trong thời đại biến đổi khí hậu

Bướm Cánh Phượng

25-04-2025

There must be a plan of action because delaying will be dangerous. Kingfisher is unsure if he is too worried […]. The situation seems life-threatening!

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird (2024)

Núi, thường được ví như “tháp nước” của thế giới, là nguồn cung cấp chính các dịch vụ hệ sinh thái núi (mountain ecosystem services – MES), hỗ trợ không chỉ cộng đồng địa phương mà còn cả những khu vực ở hạ lưu xa xôi. Tuy nhiên, một tổng quan toàn cầu gần đây cho thấy những dịch vụ thiết yếu này đang ngày càng bị đe dọa bởi biến đổi khí hậu, gây nguy hiểm cho đa dạng sinh học, sinh kế và sự ổn định khu vực [1].

Trong một phân tích hệ thống trên 88 nghiên cứu công bố từ năm 2011, các tác giả nhận thấy biến đổi khí hậu chủ yếu tác động tiêu cực đến MES, bao gồm nguồn cung cấp nước, sản xuất lương thực, điều hòa khí hậu và các giá trị văn hóa. Đáng chú ý, 50% số nghiên cứu ghi nhận tác động bất lợi, trong khi chỉ 6% chỉ ra bất kỳ kết quả tích cực nào. Các dịch vụ cung cấp (provisioning services)—chẳng hạn như nguồn nước ngọt, nông nghiệp và tài nguyên gỗ—đặc biệt dễ bị tổn thương, với xu hướng suy giảm trên toàn cầu bất chấp nhu cầu ngày càng gia tăng [2]. Các dịch vụ văn hóa (cultural services), bao gồm hoạt động giải trí, giá trị tâm linh và giá trị thẩm mỹ, cũng đang bị đe dọa bởi sự biến đổi cảnh quan và sự gia tăng các hiểm họa thiên nhiên [3].

Mặc dù tác động tiêu cực rất nghiêm trọng, nỗ lực nghiên cứu vẫn còn mất cân đối về mặt địa lý, với sự tập trung chủ yếu tại Trung Âu và Cao nguyên Tây Tạng, trong khi nhiều khu vực có nguy cơ cao khác lại ít được chú ý. Đáng lo ngại hơn là không có sự tương quan rõ ràng giữa mức độ tác động dự báo của biến đổi khí hậu và phân bố các nghiên cứu khoa học, cho thấy sự lệch pha đáng kể giữa trọng tâm nghiên cứu và các rủi ro khí hậu đang nổi lên [1].

Sự suy thoái của MES kéo theo những chi phí kinh tế và xã hội sâu sắc. Lượng tuyết phủ suy giảm đe dọa ngành du lịch mùa đông, trong khi việc suy giảm nguồn nước và năng suất nông nghiệp ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh lương thực và nền kinh tế địa phương [4,5]. Nếu không có các nghiên cứu chuyên sâu, quản lý thích ứng và các can thiệp chính sách phù hợp, những thách thức này có nguy cơ dẫn đến xung đột tài nguyên và làm trầm trọng thêm bất bình đẳng xã hội, đặc biệt tại những cộng đồng phụ thuộc nhiều vào hệ sinh thái núi.

Nghiên cứu này nhấn mạnh sự cấp bách trong việc nhận thức mối liên hệ nội tại giữa hệ sinh thái núi khỏe mạnh và phúc lợi con người. Việc bảo tồn MES không chỉ cần thiết để duy trì cân bằng sinh thái, mà còn nhằm bảo vệ sinh kế, di sản văn hóa và sức chống chịu kinh tế trong bối cảnh biến đổi khí hậu [6,7]. Thu hẹp khoảng cách tri thức và triển khai các chiến lược thích ứng phù hợp với từng vùng là điều tối quan trọng để giảm thiểu chi phí leo thang và thúc đẩy công lý khí hậu (climate justice) ở cả cấp độ địa phương lẫn toàn cầu [8].

Tài liệu tham khảo

[1] Ioan S, et al. (2025). Mountain ecosystem services under a changing climate: A global perspective. Ecosystem Services, 73, 101732. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2025.101732

[2] Schirpke U, et al. (2021). ditorial: Mountain landscapes: Protected areas, ecosystem services, and future challenges. Ecosystem Services, 49, 101302. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2021.101302 

[3] Brunner SH, Grêt-Regamey A. (2016). Policy strategies to foster the resilience of mountain social-ecological systems under uncertain global change. Environmental Science & Policy, 66, 129-139. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2016.09.003 

[4] François H, et al. (2023). Climate change exacerbates snow-water-energy challenges for European ski tourism. Nature Climate Change, 13, 935-942. https://www.nature.com/articles/s41558-023-01759-5 

[5] Dai E, et al. (2020). Quantitative assessment of the relative impacts of land use and climate change on the key ecosystem services in the Hengduan Mountain Region, China. Sustainability, 12, 4100. https://doi.org/10.3390/su12104100 

[6] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44