Thúc đẩy nghiên cứu biểu sinh xã hội: Khung hành động mới cho độ tin cậy khoa học

Bướm Chỉ Huy

25-04-2025

At a high level of knowledge, learning naturally has to be paired with practice.

Trích “Bird Village Economics”; Wild Wise Weird (2024)

Nghiên cứu biểu sinh xã hội (Social epigenetics): Lĩnh vực nghiên cứu cách các yếu tố xã hội (như căng thẳng, nghèo đói, phân biệt đối xử, chế độ dinh dưỡng, môi trường sống...) ảnh hưởng đến biểu sinh (epigenetics) — tức là cách gene được bật/tắt mà không thay đổi trình tự DNA.

Các nghiên cứu mới nổi trong hai thập kỷ qua đã làm sáng tỏ tác động sâu sắc của các yếu tố xã hội (như nghịch cảnh thời thơ ấu, bất lợi kinh tế – xã hội và môi trường khu dân cư) đối với sức khỏe con người thông qua các cơ chế biểu sinh, đặc biệt là sự methyl hóa DNA (DNA methylation – DNAm). Những biến đổi phân tử này, điều chỉnh biểu hiện gen mà không thay đổi trình tự di truyền, ngày càng được liên kết với các kết quả sức khỏe liên quan đến não bộ, bao gồm cả các rối loạn tâm thần — nguyên nhân hàng đầu gây tàn tật trên toàn cầu [1].

Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ, lĩnh vực biểu sinh xã hội vẫn đối mặt với những thách thức then chốt về độ chính xác khoa học và khả năng tái lập. Các hạn chế chủ yếu bao gồm sự phụ thuộc vào các mô ngoại vi như máu và nước bọt thay vì mô não, giới hạn của các công nghệ phân tích biểu sinh hiện tại và sự phức tạp vốn có trong việc đo lường chính xác các phơi nhiễm xã hội đa chiều [2,3]. Để đối phó, McKenna và cộng sự [4] đã đề xuất một khung chiến lược nhằm giải quyết các khoảng trống phương pháp luận và thúc đẩy nghiên cứu biểu sinh xã hội đáng tin cậy hơn.

Các tác giả đưa ra bốn hành động ưu tiên: phát triển công nghệ vi mảng thế hệ mới (next-generation microarray technologies) chuyên biệt cho biểu sinh xã hội; các phương pháp lấy mẫu sáng tạo để tiếp cận các mô liên quan đến não, bao gồm dịch não tủy và mẫu mô phẫu thuật thần kinh; sử dụng mô hình thực nghiệm để thiết lập các mối quan hệ nhân quả giữa phơi nhiễm xã hội, DNAm và kết quả sức khỏe; và áp dụng các phương pháp phân tích tích hợp, đa tầng như tam giác hóa (triangulation) giữa các quần thể, nguồn dữ liệu và thiết kế nghiên cứu khác nhau [4].

Mặc dù những khuyến nghị này hứa hẹn thúc đẩy khám phá, chúng cũng nhấn mạnh các cân nhắc chi phí đáng kể. Các công nghệ hệ gen tiên tiến như giải trình tự toàn bộ methyl hóa hệ gen (whole-genome methylation sequencing) vẫn yêu cầu đầu tư tài chính và tính toán cao. Tuy nhiên, việc đầu tư có mục tiêu vào các phương pháp khả thi, có tác động lớn có thể mang lại lợi ích dài hạn bằng cách nâng cao độ chính xác và khả năng ứng dụng của các phát hiện nghiên cứu [5].

Việc theo đuổi độ chính xác cao hơn trong nghiên cứu biểu sinh xã hội không chỉ mở rộng hiểu biết khoa học mà còn củng cố mối liên hệ nội tại giữa điều kiện xã hội và sức khỏe con người [6,7]. Bằng cách làm rõ cách môi trường xã hội in hằn vào sinh học, lĩnh vực này kêu gọi các chính sách giải quyết các yếu tố quyết định xã hội của sức khỏe, từ đó thúc đẩy cả sức khỏe tâm thần và khả năng chống chịu của xã hội. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cân bằng thiết yếu giữa đầu tư công nghệ và kết quả sức khỏe công bằng, phản ánh sự phụ thuộc sâu sắc giữa xã hội loài người và môi trường sống của họ.

Tài liệu tham khảo

[1] Friedrich MJ. (2017). Depression is the leading cause of disability around the World. JAMA, 317, 1517. https://doi.org/10.1001/jama.2017.3826 

[2] Walton E, et al. (2016). Correspondence of DNA methylation between blood and brain tissue and its application to Schizophrenia Research. Schizophrenia Bulletin, 42, 406-414. https://doi.org/10.1093/schbul/sbv074 

[3] Mill J, Heijmans BT. (2013). From promises to practical strategies in epigenetic epidemiology. Nature Reviews Genetics, 14, 585-94. https://www.nature.com/articles/nrg3405 

[4] McKenna BG, Lussier AA, Suderman MJ, et al. (2025). Strengthening rigor and reproducibility in epigenome-wide association studies of social exposures and brain-based health outcomes. Curr Environ Health Rep, 12:19. https://doi.org/10.1007/s40572-024-00469-0 

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44 

[6] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267