Di sản sử dụng đất và con đường phục hồi rừng ở vùng núi châu Âu

Tiểu Đồng

24-04-2025

As the words hit, Kingfisher’s ears buzzed over, his eyes darkened, and he fainted. Everyone racks their brains to make amends. A bit later, Kingfisher awoke, gasping: 
– My family’s fishing legacy is the epitome of talent, to the point that we are revered as “king.” Only today did I learn that, apparently, the whole family has been catching fish illegally.

Trích “Family Legacy…”; Wild Wise Weird (2024)

Việc từ bỏ đất nông nghiệp tại các vùng núi châu Âu từ cuối thế kỷ 19 đã dẫn đến quá trình tái sinh rừng tự nhiên trên diện rộng, làm thay đổi sâu sắc động lực cảnh quan và các dịch vụ hệ sinh thái [1,2]. Trong một nghiên cứu gần đây, Marengo và cộng sự [3] chỉ ra rằng những khu rừng mới được hình thành ở vùng Alps phía Tây không chỉ là sản phẩm của diễn thế tự nhiên, mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ di sản sử dụng đất trong quá khứ (historical land-use legacies).

Tập trung vào lưu vực Fiolera ở dãy Ligurian Alps (Ý), các nhà nghiên cứu đã kết hợp viễn thám với khảo sát thực địa để điều tra cách các loại hình sử dụng đất trước đây — cụ thể là đồng cỏ, đồng rừng (wood pastures) và rừng thưa — định hình cấu trúc rừng và thành phần thảm thực vật tầng dưới hiện tại. Kết quả cho thấy các quỹ đạo sinh thái khác biệt tùy thuộc vào loại hình sử dụng đất trước kia.

Các khu rừng tái sinh trên nền đồng cỏ bị bỏ hoang có tán rừng trẻ, do các loài tiên phong chiếm ưu thế, và tầng dưới phong phú các loài cỏ đồng cỏ và loài ưa xáo trộn (ruderal species). Những khu vực này phản ánh giai đoạn diễn thế sớm, với tán rừng thưa, đất giàu dinh dưỡng và độ phù hợp cao cho hoạt động chăn thả. Ngược lại, các khu rừng hình thành trên nền đồng rừng và rừng thưa trước kia thể hiện quá trình diễn thế tiến bộ hơn, với các loài hậu diễn thế như sồi beech chiếm ưu thế ở tầng tán và các loài ưa bóng thống trị tầng dưới [3].

Nghiên cứu này nhấn mạnh vai trò then chốt của di sản sử dụng đất trong việc định hướng các con đường phục hồi rừng. Việc nhận diện các dấu ấn lịch sử này cung cấp một khung chiến lược cho quản lý cảnh quan. Phục hồi chủ động (active restoration) — như tái chăn thả hoặc cắt cỏ — có thể hiệu quả và tiết kiệm chi phí nhất ở các khu rừng tái sinh trên đồng cỏ, nơi hệ sinh thái vẫn còn xa rời điều kiện rừng tự nhiên. Ngược lại, phục hồi thụ động (passive restoration) phù hợp hơn với các khu vực xa xôi có tiền sử rừng tự nhiên, nơi các quá trình sinh thái tiến triển phù hợp với quỹ đạo tự nhiên [3,4].

Bằng cách làm sáng tỏ ảnh hưởng lâu dài của lịch sử con người đối với khả năng chống chịu sinh thái, nghiên cứu này cung cấp những định hướng quý giá cho việc cân bằng giữa bảo tồn đa dạng sinh học, cung cấp dịch vụ hệ sinh thái và các cân nhắc kinh tế [5,6]. Việc tích hợp lịch sử sử dụng đất vào các quyết định quản lý sẽ đảm bảo những can thiệp mục tiêu hơn và bền vững hơn đối với cảnh quan miền núi đang thay đổi của châu Âu [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Batzing W, et al. (1996). Urbanization and depopulation in the alps. Mountain Research and Development, 16, 335-350. https://doi.org/10.2307/3673985 

[2] Pereira HM, et al. (2010). Walpole Scenarios for global biodiversity in the 21st century. Science, 330, 1496-1501. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1196624 

[3] Marengo G, et al. (2025). Land-use legacy drives post-abandonment forest structure and understory in the western Alps. Landscape and Urban Planning, 259, 105357. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2025.105357

[4] Navarro LM, Pereira HM. (2012). Rewilding abandoned landscapes in Europe. Ecosystems, 15, 900-912. https://doi.org/10.1007/s10021-012-9558-7 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[6] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44