Biến đổi dịch vụ hệ sinh thái do băng tan: Những thách thức và cơ hội cho xã hội con người

Bọ Lá

25-04-2025

As time passes, news about the now hotter Earth buzzes through the bird village. Those kingfishers residing along the banks of the Red River often report drying riverbeds and skinny fish. As Kingfisher casts his gaze upon the events that have unfolded, he can’t help but feel a sense of unease creeping up within him. He decides to collect all the scientific information concerning climate change and greenhouse gas emissions.

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird (2024)

Khi biến đổi khí hậu gia tăng, các sông băng tại các vùng núi đang bị thu hẹp với tốc độ chưa từng có, kéo theo những biến đổi sinh thái sâu sắc và ảnh hưởng trực tiếp đến phúc lợi của con người. Một phân tích quy mô toàn cầu của Velasquez Casallas và cộng sự [1], tổng hợp từ 383 nghiên cứu, đã chỉ ra cách sự tan chảy của băng đang thay đổi các dịch vụ hệ sinh thái (ecosystem services – ES) do đất và thảm thực vật cung cấp tại những khu vực mới được lộ ra.

Nghiên cứu xác định 11 loại dịch vụ hệ sinh thái chủ chốt bị ảnh hưởng bởi quá trình băng tan. Các dịch vụ điều tiết (regulating services) — chẳng hạn như điều hòa khí hậu thông qua việc lưu trữ carbon và kiểm soát xói mòn đất — có xu hướng gia tăng khi thảm thực vật thiết lập và đất đai phát triển theo thời gian. Tuy nhiên, các dịch vụ hỗ trợ (supporting services) như chu trình dinh dưỡng (nutrient cycling) lại có phản ứng phức tạp, phụ thuộc vào tính đa dạng sinh học địa phương và điều kiện môi trường [1].

Quan trọng hơn, tổng quan này làm nổi bật các mâu thuẫn lợi ích (trade-offs) và đồng lợi ích (co-benefits) mới nổi. Trong khi việc mở rộng thảm thực vật giúp tăng cường lưu trữ carbon và ổn định sườn dốc, nó cũng có thể làm giảm độ ổn định thủy văn, ảnh hưởng đến điều tiết nước và vận chuyển trầm tích [2]. Ngoài ra, mặc dù độ phong phú loài (species richness) thường tăng lên khi băng rút lui, các loài thích nghi với khí hậu lạnh và các loài đặc hữu lại đối mặt với nguy cơ suy giảm nghiêm trọng [3]. Sự tích tụ của kim loại nặng và các gene kháng sinh trong thảm thực vật càng làm gia tăng những lo ngại về sinh thái và sức khỏe liên quan đến những môi trường đang thay đổi này [4].

Các tác giả nhấn mạnh nhu cầu cấp bách về các chiến lược bảo tồn và quản lý thích ứng, nhận diện cả những lợi ích và chi phí đi kèm với sự dịch chuyển của các dịch vụ hệ sinh thái. Bởi vì các hệ sinh thái vùng núi hỗ trợ trực tiếp hoặc gián tiếp hơn một nửa dân số toàn cầu, việc duy trì khả năng chống chịu của các dịch vụ này là điều sống còn để bảo vệ sinh kế, đặc biệt tại các cộng đồng miền núi dễ tổn thương [5].

Tổng quan này củng cố mối liên hệ chặt chẽ giữa thiên nhiên và xã hội loài người. Khi các sông băng bị thu hẹp, chúng không chỉ để lộ những miền đất mới mà còn phơi bày những thách thức phức tạp đòi hỏi sự quản trị chủ động. Việc tích hợp các chức năng đa dạng sinh học với các ưu tiên kinh tế – xã hội sẽ là chìa khóa để giảm thiểu chi phí dài hạn và khai thác tiềm năng của những cảnh quan đang biến đổi này [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Velasquez Casallas LM, et al. (2025). Global impacts of glacier retreat on ecosystem services provided by soil and vegetation in mountain regions: A literature review. Ecosystem Services, 73, 101730. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2025.101730

[2] Cauvy-Fraunié S, et al. (2016). Ecological responses to experimental glacier-runoff reduction in alpine rivers. Nature Communications, 7, 12025. https://www.nature.com/articles/ncomms12025 

[3] Anthelme F, et al. (2022). Novel plant communities after glacial retreat in Colombia:(many) losses and (few) gains. Alpine Botany, 132, 211-222. https://doi.org/10.1007/s00035-022-00282-1 

[4] Chen P, et al. (2023). Typical heavy metals accumulation, transport and allocation in a deglaciated forest chronosequence Qinghai-Tibet Plateau. Journal of Hazardous Materials, 459, 132162. https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2023.132162 

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44 

[6] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267