Nâng cao trí tuệ con người và máy móc cho hành động khí hậu

Cá Bống Bớp

17-09-2025

Recently, the intelligence of Kingfisher has blossomed remarkably. Yet, near his dwelling, across two ponds, lived a sage known as Monk Bird. After just a few conversations, Kingfisher realized he still had much to learn.

In “Meditation Master”; Wild Wise Weird [1]

© Wix AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) đang nhanh chóng thay đổi xã hội, kinh tế và hệ thống quản trị toàn cầu. Dù mang lại tiềm năng to lớn trong việc ứng phó với các khủng hoảng hành tinh, AI cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về thiên lệch, bất bình đẳng và những hệ quả ngoài ý muốn. Một nghiên cứu tổng quan gần đây của Debnath, Creutzig, Sovacool và Shuckburgh [2] cho rằng để AI thực sự phục vụ hành động khí hậu, cần thiết kế các hệ thống ít thiên lệch, có trách nhiệm và gắn kết chặt chẽ hơn với mạng lưới tri thức của con người.

Nghiên cứu xác định ba con đường then chốt để AI thúc đẩy giải pháp khí hậu. Thứ nhất, AI có thể xây dựng một “mạng lưới tri thức” (epistemic web) hành tinh—kết nối dữ liệu, mô hình và góc nhìn của con người trên nhiều ngành học và khu vực [3]. Thứ hai, AI có thể tăng cường giảm thiểu và thích ứng bằng cách phát hiện các yếu tố bùng phát xã hội, như sự thay đổi trong dư luận hoặc chính sách, có khả năng thúc đẩy nhanh quá trình khử carbon [4]. Thứ ba, AI có thể giảm bất công dữ liệu bằng cách bảo đảm các bộ dữ liệu đa dạng, đại diện, phản ánh thực tế của những cộng đồng dễ bị tổn thương, đặc biệt ở khu vực Nam bán cầu [5].

Tuy nhiên, những thách thức lớn vẫn còn. Nhiều hệ thống AI hiện nay được huấn luyện trên dữ liệu thiên lệch hoặc không đầy đủ, dẫn đến dự báo sai lệch và kết quả thiếu công bằng [2]. Chúng cũng có nguy cơ làm gia tăng chia rẽ xã hội khi khuếch đại thông tin sai lệch qua các mạng lưới kỹ thuật số [6]. Để khắc phục, các tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của AI có con người trong vòng lặp (human-in-the-loop), tức con người vẫn tham gia trực tiếp vào quá trình thiết kế và đánh giá. Cách tiếp cận này giúp tăng tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và niềm tin công chúng [7].

Bài học lớn hơn là: AI không phải “giải pháp thần kỳ”. Tiến bộ chỉ có thể đạt được thông qua chủ nghĩa đa nguyên—kết hợp hiểu biết từ khoa học xã hội, nhân văn và công nghệ để cùng nhau tạo dựng hệ thống trí tuệ khí hậu công bằng và hiệu quả hơn. Cách tiếp cận này không chỉ củng cố khả năng chống chịu trước rủi ro môi trường mà còn trước những điểm bùng phát xã hội, như bất bình đẳng hay xói mòn dân chủ [2].

Giống như các hệ sinh thái, công nghệ số tạo ra những vòng phản hồi có thể ổn định hoặc làm mất ổn định xã hội. Việc tích hợp Trí tuệ Sinh thái (Nature Quotient – NQ) vào thiết kế AI sẽ giúp các hệ thống kỹ thuật số trở thành một phần của hạ tầng hỗ trợ sự sống của Trái Đất, bảo đảm chúng phục vụ cả nhân loại lẫn sức khỏe hành tinh [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://books.google.com/books?id=N10jEQAAQBAJ

[2] Debnath R, Creutzig F, Sovacool BK, Shuckburgh E. (2023). Harnessing human and machine intelligence for planetary-level climate action. npj Climate Action, 2, 20. https://doi.org/10.1038/s44168-023-00056-3

[3] Renn J. (2020). The evolution of knowledge. Princeton University Press.

[4] Otto IM, et al. (2020). Social tipping dynamics for stabilizing Earth’s climate by 2050. PNAS, 117, 2354-2365. https://doi.org/10.1073/pnas.1900577117

[5] Taylor L. (2017). What is data justice? The case for connecting digital rights and freedoms globally. Big Data & Society, 4. https://doi.org/10.1177/2053951717736335

[6] Hornsey MJ, Lewandowsky S. (2022). A toolkit for understanding and addressing climate scepticism. Nature Human Behaviour, 6, 1454-1464. https://doi.org/10.1038/s41562-022-01463-y

[7] Mosqueira-Rey E, et al. (2022). Human-in-the-loop machine learning: a state of the art. Artificial Intelligence Review, 56, 3005-3054. https://doi.org/10.1007/s10462-022-10246-w

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2025). On Nature Quotient. Pacific Conservation Biology, 31, PC25028. https://doi.org/10.1071/PC25028 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability, 23(11267), 323-328. https://doi.org/10.13135/2384-8677/11267