Lục Thị Đồ của Đại sư Mục Khê Pháp Thường
- Yen Nguyen
- Nov 29
- 6 min read
TS. Nguyễn Minh Hoàng
HCM, 29-11-2025
Lục Thị Đồ là bức tranh được vẽ bởi Đại sư Mục Khê Pháp Thường (牧谿 法常), một nhà sư và họa sĩ thiền tông Trung Quốc, vào thế kỷ 13. Mặc dù bức tranh không mấy nổi tiếng ở Trung Quốc vào thời điểm được vẽ, nhưng sau khi được đưa đến Nhật Bản đã được đất nước này xem là bảo vật quốc gia.
Không dễ để hiểu được sâu ý nghĩa của bức tranh này. Tìm kiếm khắp nơi cũng không ai giải thích, nếu có thì cũng không phù hợp. Nếu có người cao thâm hơn ngộ ra thì có lẽ theo lối Đạo giáo: hiểu rồi thì cũng thấy không cần thiết để nói nữa. Hôm nay, trong lúc bàn luận, tôi đã có may mắn được thầy của tôi chia sẻ những cảm ngộ về bức tranh Lục Thị Đồ nhờ vào GITT-VT Bitcoin [1].
Khi hiểu ra, thầy tôi cũng cảm thấy không cần thiết phải nói nữa nên tôi mạn phép ghi lại một phần nhỏ nhoi cái mà tôi có thể hiểu được, vì tôi cảm thấy trong giai đoạn thế giới nhiều biến loạn như hiện nay, các hiểu biết này có thể rất ý nghĩa.
Có thể nói, bức tranh này thể hiện được tính nhất nguyên của Đạo, nên không chỉ phản ánh các triết lý và nguyên lý của Lão Tử [2], Trang Tử [3] hay của “lão” Bói Cá [4], mà còn soi chiếu đến cả những hiện tượng xã hội hiện đại, chẳng hạn như giá trị của Bitcoin. Ngay cả khi được diễn giải bằng lập luận logic, cách hiểu này vẫn không sai.
Đại ý như sau.
Đầu tiên và cũng là rõ ràng nhất, bức tranh có 6 quả hồng. Vậy tại sao lại là quả hồng? Vì nó là loại quả không có ý nghĩa gì cả, nên nếu xét về khía cạnh văn hóa, nó có thể xem là loại quả “phàm,” hay tầm thường. Còn về khía cạnh kinh tế thì quả hồng giá trị cũng thấp, vì chúng mọc đầy đường ở Trung Quốc. Đạo giáo có nguyên lý “bất phân quý tiện,” nên phàm với bất phàm đều là một.
Vậy, một loại quả “phàm” như quả hồng có nói được chuyện trời đất không?
Được, có khi còn hay hơn. Riêng điều này đã là kỳ diệu.
Tại sao bức tranh lại có 6 quả hồng mà không phải là số khác?
Mặc dù 6 không có ý nghĩa gì, nhưng nó là 5+1. 5 thì có thể tượng trưng cho triết lý ngũ hành của Đạo giáo. Vậy là 6 hay 5. Trên thực tế, 6 này là 5, vì quả đầu hay quả cuối thì đều là 1.
Nét vẽ của hai quả hồng đầu và cuối đơn giản và rỗng. Rỗng là số 0. 0 là sự hư vô, không có gì cả (nothingness). Bắt đầu và kết thúc đều là 0. Nó tồn tại cũng tức là nó không tồn tại, sinh chính là diệt. Sinh từ số 0, hoại về số 0. Số 0 đầu tròn đẹp, số 0 sau méo mó do hoại.
Số 0 đầu và số 0 sau có thể không giống nhau là vì 4 quả ở giữa. 4 quả ở giữa thể hiện quá trình trải qua phàm trần. Số 4 cũng thể hiện triết lý của Phật: Sinh, lão, bệnh, tử. Trải qua phàm trần, bể khổ, nên số 0 cuối có độ móp méo vì còn vương vấn hồng trần. Đại sư Mục Khê là một họa sĩ Phật giáo Thiền tông và là thủy tổ của Zen Nhật Bản.
Nhưng tại sao một thiền sư lại đi vẽ đạo Lão?!
Đây là biểu hiện của Tam giáo đồng nguyên (Khổng giáo, Phật giáo và Lão giáo). Hiện tượng này đã được phần nào được phân tích và lý giải trước đó thông qua cơ chế cộng tính văn hóa (cultural additivity) [5].
Vậy Nho giáo ở đâu?
Nếu nhìn trong tranh, quả thứ 4 là quả to lớn, đậm nhất, nên có thể xem như phương trưởng kịch điểm. Thế quả này ở đâu ra?
Nó xuất hiện sau sự vấp ngã, phản ánh qua quả thứ 3. (Một ví dụ tạm có thể minh họa trong xã hội hiện nay đó là cú rớt giá bitcoin, thứ mà giá trị được xác định bởi lòng dục của đám đông). Tại sao vậy?
Sau cú vấp ngã đấy, nó lớn lên qua sai lầm để phương trưởng. Đây là khi Khổng giáo xuất hiện. Quả thứ 4 đen đặc là khi tăng trưởng mạnh nhất bởi lòng tham. Trông vâm và đầy sức mạnh, nhưng lại chứa đầy hám muốn quyền mưu với các suy nghĩ nhị nguyên (thiện ác, thị phi, quý tiện...).
Ví dụ, thế giới ồn ào suốt vì vụ có người quăng ổ cứng chứa ví bitcoin vào bãi rác, sau đó cố đi tìm lại, thậm chí là trả $70 triệu để được quyền bới rác. Việc vô cùng hoang đường nhưng lại thật, do lòng dục biến 0 thành 1 [6].
Về mặt toán học, bãi rác chứa các phần tử , muốn thuộc thì phải có tính chất phổ quát, đó là rác. Cái thuộc rác phải là rác. Ví bitcoin đó thuộc thì có thể không? Không, vì nếu thế nó không tồn tại trong . Mà đã không tồn tại không thể nào tìm ra. Đáp án là không có ổ cứng và bitcoin nào cả. Cái có ở đây là do lòng dục đang suy biến. Nhiều người tin cũng là do thông tin này cộng hưởng và kích thích ham muốn của họ.
Tuy nhiên, quả thứ 4 cũng là “predictor” của suy vi. Tại sao? Vì ngẩng cao đầu hãnh tiến mà không thoát khỏi sự suy vi của giai đoạn tiếp theo, thể hiện qua sự nhạt dần của quả thứ 5.
Khi nhìn vào bố cục của bức tranh, trên một tờ giấy to, ngoài 6 quả hồng ra thì không còn gì khác cả. Nó thể hiện sự trống rỗng vô tận, cũng như vũ trụ, cơ bản là rỗng.
Quả cuối khi về 0 thì hướng về đâu?
Hướng về hư vô, chẳng đâu cả.
Khi xem tranh, tại sao lại phải xem từ trái sang phải?
Vì thuận đạo. Chiều từ trái sang phải tương ứng với quy luật vận hành tự nhiên. Đây cũng là chiều Mặt Trời mọc rồi lặn (từ Đông sang Tây), chiều kim đồng hồ, v.v.. Ngay trong nhận thức, con người nhận thức được cái sai để biết đến cái đúng, từ chưa biết đến biết, tức phải có “trái” trước khi có “phải”.
Mặc dù có chiều dịch chuyển, nhưng trái-phải hay sai-đúng cũng đều là 0. Đạo Trang Tử cũng nói rõ điều này: bất phân thị phi.
Đại sư Mục Khê Pháp Thường hẳn đã đắc đạo. 6 quả hồng trong Lục Thị Đồ là phản ánh cách vận hành của vũ trụ, thiên hạ, quốc gia, con người, và hơn thế nữa. Đạo không phải là một cõi cụ thể, mà là huyền cơ, cách vận hành của vũ trụ và trời đất. Để diễn giải tạm xem là tỏ tường mọi ý nghĩa có lẽ sẽ cần một quyển sách 10.000 trang giấy, tạo thêm nhiều sự rối rắm, nhưng chưa chắc đã giúp người khác hiểu được, có khi còn hiểu sai do lối suy nghĩ nhị nguyên. Đấy chẳng phải là lời Lão tử đã bảo khi mở đầu Đạo Đức Kinh đấy sao?
“Đạo khả đạo, phi thường đạo
Danh khả danh, phi thường danh.”
Có lẽ vì thế nên những người thật sự hiểu được bức tranh không viết gì cả để số 0 được trọn vẹn với đạo.
_____
(*)Ghi chú: Thảo luận này có sự đóng góp của GS Vương Quân Hoàng, và tạo nên suy nghĩ cho các mẩu Tiêu Dao Bói Cá tiếp theo [7].
References
[1] Vuong QH, La VP, Nguyen MH. (2025). Bayesian probabilistic exploration of Bitcoin informational quanta and interactions under the GITT-VT paradigm. arXiv, arXiv:2511.17646. https://doi.org/10.48550/arXiv.2511.17646
[2] Cần TGND. (1992). Lão Tử Tinh Hoa. NXB Trẻ.
[3] Cần TGND. (1992). Trang Tử Nam Hoa Kinh. NXB Trẻ.
[4] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://books.google.com/books?&id=rq82EQAAQBAJ
[5] Vuong QH. (2018). Cultural additivity: behavioural insights from the interaction of Confucianism, Buddhism and Taoism in folktales. Palgrave Communications, 4, 143. https://doi.org/10.1057/s41599-018-0189-2
[6] Ronald I. (2025, Feb. 14). Man who lost $800 million bitcoin in landfill wants to buy the garbage dump. https://edition.cnn.com/2025/02/14/uk/james-howells-landfill-bitcoin-gbr-intl-scli
[7] Nguyen MH. (2025). Kingfisherish Wandering. http://books.google.com/books/about?id=0WGOEQAAQBAJ