Khói làm mát cả Bắc bán cầu: Hệ quả toàn cầu từ cháy rừng Canada năm 2023

Tuần Lộc

15-09-2025

Smoke flies out from the cave, even faintly, but it is enough to make Kingfisher squeamish and almost blackout.

In “A Shocking Secret”; Wild Wise Weird [1]

© Wix

Mùa hè năm 2023, Canada đã trải qua mùa cháy rừng tồi tệ nhất trong lịch sử được ghi nhận, với diện tích cháy chiếm gần 5% tổng diện tích rừng—cao gấp bảy lần mức trung bình quốc gia trong bốn thập kỷ qua [2]. Lượng carbon thải ra tương đương với phát thải nhiên liệu hóa thạch hằng năm của các quốc gia công nghiệp lớn, đưa vào khí quyển một khối lượng khổng lồ khói và sol khí [3]. Nhưng điều này có ý nghĩa gì đối với khí hậu bên ngoài biên giới Canada?

Một nghiên cứu mới của Roșu và cộng sự [4] đã sử dụng mô hình hệ thống Trái Đất tiên tiến để mô phỏng tác động khí quyển của các đám cháy này. Kết quả cho thấy những hệ quả vô cùng nghiêm trọng. Các sol khí từ cháy rừng lan rộng khắp phần lớn Bắc bán cầu, khiến nhiệt độ không khí bề mặt trung bình giảm gần 1 °C. Ở phạm vi địa phương, mức giảm thậm chí còn mạnh hơn—lên tới −5,4 °C ở một số khu vực Canada và −2,63 °C tại Đông Âu và Siberia. Hiện tượng làm mát này xuất phát từ việc các hạt khói cản ánh sáng mặt trời và làm gia tăng mây do sol khí kích hoạt. Thực tế, các đám cháy đã tạm thời thay đổi mô hình thời tiết của cả bán cầu, với sự dịch chuyển tuần hoàn khí quyển tương tự dao động Bắc Cực ở pha âm.

Những phát hiện này nhấn mạnh rằng các vụ cháy rừng cực đoan có thể trở thành “tác nhân định hình khí hậu,” gây ra không chỉ thiệt hại nghiêm trọng tại chỗ mà còn tạo ra các bất thường khí quyển từ xa và kéo dài. Đáng chú ý, chính lớp khói làm mát bán cầu cũng đồng thời làm suy giảm chất lượng không khí, gây hậu quả sức khỏe cho hàng triệu người tiếp xúc với làn sương mù độc hại [5,6]. Các nhà khoa học cảnh báo rằng khi biến đổi khí hậu làm cho điều kiện nóng hơn và khô hạn hơn, những trận siêu cháy rừng như vậy sẽ ngày càng phổ biến [7].

Các đám cháy này được thúc đẩy bởi sự nóng lên do con người gây ra, nhưng đồng thời chúng lại tái định hình hệ thống khí hậu mà tất cả chúng ta phụ thuộc [8]. Nhận thức được những vòng phản hồi này chính là cách nuôi dưỡng Chỉ số Thông minh Thiên nhiên (Nature Quotient – NQ)—trí tuệ giúp con người nhìn nhận mối liên hệ sinh thái và hành động có tầm nhìn xa. Việc củng cố NQ đồng nghĩa với việc thừa nhận rằng cắt giảm phát thải nhiên liệu hóa thạch gắn liền với ngăn ngừa siêu cháy rừng trong tương lai, bảo vệ rừng và duy trì sự ổn định khí quyển [9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://books.google.com/books?id=N10jEQAAQBAJ

[2] Jain P, et al. (2024). Drivers and impacts of the record-breaking 2023 wildfire season in Canada. Nature Communications, 15, 6764. https://www.nature.com/articles/s41467-024-51154-7

[3] MacCarthy J, et al. (2024). Extreme wildfires in Canada and their contribution to global loss in tree cover and carbon emissions in 2023. Global Change Biology, 30, e17392. https://doi.org/10.1111/gcb.17392

[4] Roșu LA, et al. (2025). Large-scale impacts of the 2023 Canadian wildfires on the Northern Hemisphere atmosphere. npj Clean Air, 1, 22. https://www.nature.com/articles/s44407-025-00022-9

[5] Reid CE, et al. (2016). Critical review of health impacts of wildfire smoke exposure. Environmental Health Perspectives, 124, 1334-1343. https://doi.org/10.1289/ehp.1409277

[6] Cyr D, et al. (2022). Mitigating post-fire regeneration failure in boreal landscapes with reforestation and variable retention harvesting: At what cost? Canadian Journal of Forest Research, 52, 568-581. https://doi.org/10.1139/cjfr-2021-0180

[7] Jain P, et al. (2024). Record-breaking fire weather in North America in 2021 was initiated by the Pacific northwest heat dome. Communications Earth & Environment, 5, 202. https://www.nature.com/articles/s43247-024-01346-2

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability, 23(11267), 323-328. https://doi.org/10.13135/2384-8677/11267

[9] Vuong QH, Nguyen MH. (2025). On Nature Quotient. Pacific Conservation Biology, 31, PC25028. https://doi.org/10.1071/PC25028