Khuếch đại Bắc Cực: Bài học từ 21.000 năm khí hậu

Hải Cẩu

16-09-2025

Kingfisher is unsure if he is too worried, but every time he counts the fish in the pond, the number of fish seems to decrease. The hot and stressful weather also makes his feathers molt and grow slower. The situation seems life-threatening!

In “GHG Emissions”; Wild Wise Weird [1]

© Wix

Một trong những đặc điểm nổi bật nhất của biến đổi khí hậu hiện đại là hiện tượng khuếch đại Bắc Cực—khi khu vực này nóng lên nhanh hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu. Sự ấm lên tăng tốc này đã được liên hệ với các hiện tượng thời tiết cực đoan ở vĩ độ trung, mực nước biển dâng và sự mất ổn định của các hệ sinh thái [2–4]. Nhưng liệu hiện tượng này có ổn định trong suốt lịch sử khí hậu dài lâu của Trái Đất hay không?

Một nghiên cứu mới của Yan và cộng sự [5] đã sử dụng mô phỏng khí hậu quá độ dài hạn, bao trùm 21.000 năm qua từ kỷ băng hà cuối cùng đến hiện tại, để trả lời câu hỏi này. Các nhà nghiên cứu đã xem xét tỷ lệ khuếch đại Bắc Cực—mức độ mà Bắc Cực nóng lên nhanh hơn so với trung bình bán cầu Bắc. Họ phát hiện một giá trị ổn định đáng chú ý là 2,5 ± 0,8 trong suốt hàng thiên niên kỷ, chủ yếu được chi phối bởi sự thay đổi diện tích băng biển Bắc Cực và hiệu ứng phản hồi băng–suất phản chiếu (albedo), khi băng tan để lộ đại dương tối màu hấp thụ nhiều nhiệt hơn.

Điều quan trọng là nghiên cứu chỉ ra rằng mức khuếch đại quan sát hiện nay thấp hơn một chút so với trung bình dài hạn, phản ánh tác động kết hợp giữa sự nóng lên do khí nhà kính và sự suy giảm băng biển. Các mô phỏng cho thấy khi băng biển Bắc Cực tiếp tục biến mất—thậm chí có thể hoàn toàn tan vào mùa hè trong vòng một đến hai thế kỷ tới—tỷ lệ khuếch đại có thể giảm xuống gần 1,0. Điều này có nghĩa là mặc dù Trái Đất vẫn sẽ tiếp tục nóng lên, nhưng Bắc Cực sẽ không còn nóng nhanh hơn phần còn lại của thế giới như hiện nay, bởi động lực chính của hiện tượng này—lớp băng biển—sẽ gần như biến mất.

Những phát hiện này nhấn mạnh tính hai mặt của biến đổi Bắc Cực. Một mặt, khuếch đại Bắc Cực là đặc điểm tự nhiên và dai dẳng của hệ thống khí hậu Trái Đất, góp phần định hình các chu kỳ băng hà và các giai đoạn ấm liên kỳ. Mặt khác, sự suy yếu trong tương lai lại báo hiệu mất mát sâu sắc và có khả năng không thể đảo ngược của băng biển cùng các phản hồi duy trì hệ khí hậu vùng cực [6,7].

Hiện nay, phát thải do con người đang tái định hình các hiện tượng khí hậu cổ xưa, thúc đẩy sự tan băng và thay đổi động lực khuếch đại [6]. Hiểu rõ các cơ chế phản hồi này chính là cách nuôi dưỡng Trí tuệ Sinh thái (Nature Quotient – NQ), giúp chúng ta nhận ra rằng việc bảo vệ Bắc Cực không thể tách rời khỏi mục tiêu ổn định khí hậu toàn cầu [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://books.google.com/books?id=N10jEQAAQBAJ

[2] Serreze MC, Barry RG. (2011). Processes and impacts of Arctic amplification: a research synthesis. Global and Planetary Change, 77, 85-96. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2011.03.004 

[3] Francis JA, Vavrus SJ. (2012). Evidence linking Arctic amplification to extreme weather in mid-latitudes. Geophysical Research Letters, 39, L06801. https://doi.org/10.1029/2012GL051000 

[4] Cohen J, et al. (2014). Recent Arctic amplification and extreme mid-latitude weather. Nature Geoscience, 7, 627-637. https://doi.org/10.1038/ngeo2234 

[5] Yan Y, Wen X, Mei J, Hu XM. (2025). A stable Arctic amplification ratio in long-term transient simulation over the last 21,000 years. npj Climate and Atmospheric Science, 8, 321. https://doi.org/10.1038/s41612-025-01212-8 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability, 23(11267), 323-328. https://doi.org/10.13135/2384-8677/11267

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2025). On Nature Quotient. Pacific Conservation Biology, 31, PC25028. https://doi.org/10.1071/PC25028