Giấc mộng Đạo của Tần Thủy Hoàng

Chẫu Chàng

28-09-2025

Created by ChatGPT

Triều thần vừa tan cuộc yến tiệc chúc mừng Hoàng đế Đại Tần tròn 40 tuổi. Tần Thủy Hoàng dự tiệc xong lui về nghỉ ngơi. Khuya rồi, không ngủ được, ông vào thư phòng định bụng liếc qua hàng núi tấu chương quan lại gửi về từ khắp nơi. Đủ thứ chuyện gian lao, nào là thống nhất chữ viết văn tự, đắp đê chống lũ, xây trường thành, thiết kế lại hệ thống luật pháp, chế định quan lại các vùng, đời sống kinh tế xã hội sau chiến tranh và thuế khóa nhà nước, v.v.. Việc của một vị hoàng đế khai quốc như Tần Thủy Hoàng chưa một giây phút nào ngớt đi, kể cả sau khi chiến trận đã dừng.

Mơ màng, chợt Tần Thủy Hoàng nghe tiếng động và một vệt xanh lục bay qua trước mặt. “Ồ, là một anh chim Bói Cá.”

Ông nghĩ, “Thật lạ, ngoài Cú thức đêm ra, nay lại có cả Bói Cá nữa sao?” 

Như đọc được ý nghĩ của Tần Thủy Hoàng, Bói Cá cất tiếng: “Trang Chu với tôi mới bàn về Đạo (道). Khi tàn cuộc, Trang bảo tôi ghé thăm Tần Thủy Hoàng để rõ về Đạo.”

Ánh mắt vị hoàng đế ánh lên một tia tinh nghịch: “Ta biết cái ông Trang Tử mơ hóa bướm, rồi lại băn khoăn có phải bướm hóa ra Trang Chu không đó rồi. Nhưng ta không biết ông ấy lại cử Bói Cá tới hỏi ta về Đạo. Hẳn là Trang Tử nghe thấy những lời thị phi?”

Chỉ riêng việc Tần đế không giật mình khi nghe một con chim nói tiếng người—mà lại là thứ tiếng của triết thuyết—đủ cho thấy bản lĩnh và định lực của ông.

Bói Cá nghiêng đầu—như thể kính cẩn khi sắp nhắc tên bậc chân nhân—không khẳng định, cũng không phủ nhận: “Trang và tôi nhất trí với nhau rằng phải nhớ huyền cơ Lão Tử đã dậy: Đạo mà có thể thuyết giảng thì không còn trọn vẹn là Đạo nữa. Vậy có lý gì vài lời thị phi về ông như đốt sách chôn học trò, hay chế đặt hình phạt khắc nghiệt như chặt tay phạm nhân ăn cắp vặt, giết chết quan lại chưa hoàn thành nhiệm vụ... lại có thể là Đạo hay tổn đến Đạo được...”

Tần Thủy Hoàng cười vang: “Anh vừa mới nói anh với Trang Tử không đếm xỉa đến chuyện thị phi, nhưng tôi nghe những lời vừa rồi có phong thanh kể tội đế vương đấy chứ...”

Bói Cá lắc đầu: “Ngài chưa rõ đấy thôi. Nếu Trang Chu không nghe Huệ Thi kể cho biết đến cái sự vô dụng của cây xư, thì ông ấy đâu có thể khai thị cho Huê Thi biết đến sự tuyệt diệu của cái tính vô dụng Huệ Tử kể lại... Như thế không thể xem chuyện Huệ Thi kể là thị phi được.”

Thoáng chút ngạc nhiên trước lý lẽ của Bói Cá, Tần Thủy Hoàng chợt nghĩ đến kiểu cười u mặc của Đạo gia, và bảo: “Nghe ra cả anh và Trang Tử quả là không có ý chất vấn việc thị phi với Tần Thủy Hoàng Đế là ta đây. Đó là việc lành Đạo gia mang lại. Nhưng nay ta chỉ có món ngự trà của đế vương, có chén trà ngon mới pha, nhưng với cái mỏ to tướng của anh thế kia, việc thẩm trà của anh xem ra cũng chẳng thể thành tựu được rồi”.

Lần này tới lượt Bói Cá cười vang: “Vẫn là ngài mới chỉ thấy Đạo như miếng bọt xốp, hễ bóp chỗ này sẽ phòi ra chỗ kia. Bệ hạ nghĩ xem, nếu Bói Cá tôi có thể ngồi thưởng thức ngự trà trong chén ngọc, thì tôi liệu còn có thể bay vọt lên cành cây, đáp nhẹ nhàng như một sợi lông, không gây giật mình cho cả anh bọ ngựa non đang ngủ mơ màng ngay cạnh đó hay không?”.

Tần Thủy Hoàng cười ầm sảng khoái, rồi gật gù: “Đây quả là thứ ‘kiếm pháp bằng lưỡi’ mà tướng quốc Trương Nghi xưa kia đã dùng để mở mang Đại Tần ta, định thế cục thiên hạ từ đời Tần Huệ Văn Vương. Ta đã khinh suất mà phán xét trí tuệ của Đạo gia rồi...”

Không chờ hoàng đế nói hết, Bói Cá tiếp lời: “Gượm đã... Trong đêm nay, ngài cũng nhận ra bộ y phục hoàng đế màu đen oai phong lẫm liệt không thể sánh với bộ lông đủ màu trời đất của tôi được.”

Ánh mắt Tần Thủy Hoàng sáng lên, tiếp lời: “Ý anh là, nhưng tới sáng mai khi ngự triều, màu đen Tần quốc sẽ vẫn là quốc sắc với ý nghĩa ‘thủy đức’?”

Bói Cá: “Ngài đang thấy đạo rồi, lành thay”.

Bỗng nhiên Tần Thủy Hoàng chùng lại, hơi ưu tư, hạ giọng: “Kể cả khi màu đen ấy chỉ cho đế vị này tồn tại 10 năm thôi, Đạo gia cũng coi là ‘việc lành’ hay sao?”

Bói Cá đáp tươi tỉnh: “Một năm cũng là lành, ngài còn đang nói 10 năm cơ đấy!”

Sực nhớ ra điều gì, Tần đế thoát ưu tư hỏi: “Ta nghe Đạo gia pháp thuật danh bất hư truyền, có những đạo sĩ tài ba luyện tiên đan để thọ trường sinh bất lão, nay Doanh Chính có thể học theo được không?” Tần Thủy Hoàng bỗng đổi cách xưng hô.

Bói Cá không đáp mà hỏi lại: “Có phải hoàng đế đang muốn hỏi về chu sa không?”

Thoáng chút ngần ngừ, rồi Tần Thủy Hoàng khẽ gật đầu.

Bói Cá hỏi nhỏ: “Cái thứ khoáng chất màu đỏ ấy không giúp Đại Tần phụng thiên thừa vận, tuân theo ngũ hành. Chỉ vì muốn trường thọ mà ngài bỏ đen chọn đỏ, vậy bệ hạ nghĩ xem có hợp Đạo không?”

Thoáng trên gương mặt Tần Thủy Hoàng có nét ưu tư. Ngài im lặng một lát, rồi lại thoáng liếc nhanh sang núi văn thư, tấu chương ngồn ngộn.

Hiểu tâm tư, Bói Cá đáp: “Nếu bệ hạ nhất quyết, tôi sẽ hỏi các Đạo sĩ Hoa Sơn giúp phương cách luyện đan.”

Tần Thủy Hoàng thoát vẻ ưu tư, giọng cảm kích: “Ta sẽ thề không cho phép người trong thiên hạ Đại Tần làm hư hỏng dù chỉ nửa trang sách của Đạo gia...”

Bói Cá lắc đầu, cười mà không cười: “Bệ hạ nghĩ thiên hạ này có dã tâm hủy hoại Đạo được chăng? Thiên hạ ở đâu sinh ra vậy? Chẳng phải bệ hạ vừa mới một khắc trước còn mong được Đạo dẫn tới nơi trường thọ, tiên cảnh hay sao?”

Tần Thủy Hoàng cười ngượng nghịu: “Ta lại quên rồi. Mới gần chút đạo lại tự xa ra. Mới thấy cái lòng tham dục thật khó sửa.”

Bói Cá trầm tư: “Ngài biết là tốt quá rồi.”

Tần Thủy Hoàng vẫn ngượng nghịu: “Sai còn chưa sửa nổi, đã tốt làm sao. Anh lại đùa giỡn Doanh Chính rồi.”

Bói Cá đáp, vẻ nghiêm trang: “Là thật, không đùa. Đạo gia nhìn thấu lẽ trời đất cả ngàn năm sau...”

Tới đây, Tần Thủy Hoàng sốt sắng: “Lẽ trời đất ấy có thể thấy gì, kể một chút cho ta nghe!”

Bói Cá: “Trang Tử có nói ấy là cảnh nhà nhà có người đi học bằng chữ viết mới. Thơ phú, văn chương, khoa cử tưng bừng ngàn đời. Nông phu có mái nhà, kênh nước tưới tiêu. Nhiều đời được thanh bình quanh trường thành. Luật pháp lúc ngặt nghèo, khi thư thả, nhưng xã hội cũng có thể nói là nhiều đời giữ được kỷ cương. Riêng Tràng An sau hơn vài ngàn năm ngày càng nhiều du khách tới thăm. Họ múa, họ hát, họ kể chuyện cho nhau nghe về Đại Tần, về trường thành, về thất hùng chiến quốc. Một số trầm ngâm ngắm những pho tượng binh lính đất nung...”

Tần Thủy Hoàng sửng sốt, hạ giọng: “Ta nghe có nhầm không, sao lại có binh lính đất nung?”

Vỗ nhẹ cánh, nhưng vẫn đứng yên, Bói Cá từ tốn: “Bệ hạ thế là vẫn tin ‘Thiên cơ bất khả lậu’ rồi. Chút cơ trí của bệ hạ để ngăn thiên hạ biết đến Binh Mã Dũng có thể nào ra ngoài huyền cơ của Đạo?”

“Vẫn là ta chưa thấu Đạo đó thôi, ” Tần Thủy Hoàng khẽ thở dài, rồi nói tiếp: “Nhưng cũng là Lão Tử dạy Đạo vốn cân bằng, lấy của chỗ thừa bù vào chỗ thiếu. Hành đạo mà ở thức biết thấu triệt. Vậy hẳn còn phải nhờ anh bàn thêm với Trang Tử. Phải chăng Doanh Chính sẽ phải đánh đổi thứ gì lớn lao?”

Bói Cá không nói gì thêm nữa. Cả hai im lặng trong đêm khuya, giữa tiếng dế dạo đàn nơi thảm cỏ đẫm sương đêm trước thư phòng. Có chút bịn rịn, tới lúc tàn cuộc đàm luận Đạo-Đời. Bói Cá vụt bay đi mất, còn Tần Thủy Hoàng với đêm chập chờn buông trên giấc mộng ngàn đời. Mộng ấy đâu phải thứ phàm phu vẫn gán cho ngài là uy quyền, là nô dân, là những lời ca tụng tâng bốc, hay đền đài, miếu mạo, lăng mộ... Tần Thủy Hoàng biết rằng Bói Cá biết cái giấc mộng thật ấy, biết cả Binh Mã Dũng, cỗ xe ngựa sẽ tiếp tục với ngài. Ghê gớm hơn, Bói Cá còn biết rằng ngài sẽ giật mình để hiểu rằng, mai đây đứng trước lời của Đạo gia, ngài sẽ phải thề mà đánh đổi. Huyền cơ là vậy. Ngài có quá nhiều, còn thiên hạ thiếu quá nhiều. Ngài sẽ phải đổi gì đây. Cứ thế Tần Thủy Hoàng Đế trôi vào giấc mộng vô thường kỳ lạ, chưa gặp bao giờ kể cả khi ngài còn sống cảnh thê thảm làm con tin ở nước Triệu hơn 30 năm trước...

¤

Trên Hoa Sơn, Trang Chu hỏi kiểu tu từ: “Ông ta vẫn muốn luyện đan với chu sa?”

Bói Cá chẳng đáp. Những gì đã bàn luận, Bói Cá đã thuật lại kỹ, không sót nửa chữ. Những gì đã nói dù chỉ thoáng qua, khe khẽ, một trăm năm nữa Trang cũng chẳng quên chẳng nhầm. Cứ im lặng là hay hơn cả, là hợp đạo. Mới biết, Trang Tử viết “Tiêu dao du” nhưng cả thân, khẩu, ý đều vẫn còn vương vấn cõi hồng trần, chữ Đạo vẫn đôi lúc phải nương chút việc thế tục. Lời của Tần đế cũng không thể không nghĩ...

Nhưng, Trang gần đạo, là chân nhân, kiến văn thoát tục sẽ mang đến cơ trí cũng nhiều phần thoát tục. Chờ thôi. Bói Cá kiên nhẫn chờ. Chả phải chính Lão Tử dậy, với một chữ Nhẫn (忍) có thể chinh phục cả thiên hạ đó sao!?

Đạo trời cũng có lúc hiển lộ. Sáng sớm, Trang Tử tới bên cành cây của Bói Cá, đùa nhẹ:

“Nếu chưa ngủ gật, thì ngươi đang muốn đi gặp Tần đế phải không? Bói Cá nhà ngươi bao giờ mới tu được hết sốt sắng. Nói gì tới thoát lụy tục, thương cảm trần thế.”

Bói Cá không khách khí: “Nếu Trang Tử chỉ bảo cho, từ nay tôi nguyện sẽ tâm ý thành khẩn mà tu tập.”

Trang Tử: “Tần Thủy Hoàng nào phải hôn quân, bạo chúa. Nào phải kẻ đốt sách, chôn học trò. Nào phải mộng bá vương để hưởng dục, vinh thân, phì gia.”

“Ông ấy đang nghĩ hòa bình lâu dài. Giáo hóa chúng sinh. Nghĩ tạo phương kế hòa bình. Xã hội đọc, viết, văn chương phát triển, kinh tế khởi sắc, đồng ruộng tươi tốt. Ngàn năm sau vẫn còn nhiều người hưởng phúc.”

Bói Cá hỏi: “Vậy là thuận Đạo trời? Ông ấy sẽ thành tựu?”

Trang Tử nheo mắt: “Ngươi sốt ruột cái gì chứ. Còn chưa đủ thời gian uống một chung trà mà?” Rồi Trang tiếp: “Ông ấy sẽ thành tựu.”

Bói Cá hỏi: “Vậy chu sa...?”

“Nó là đại họa, nhưng bất khả tư nghị,” Trang đáp. “Đạo là chỗ này. Họa và phúc hợp lại nơi này.”

Bói Cá: “Ý Trang Tử là Đại Tần khó phụng thiên thừa vận lâu dài?”

“Không phải khó, mà không thể,” Trang đáp. “Họ Doanh phải nhường thiên hạ cho họ Lưu màu đỏ rồi. Cũng không lâu nữa đâu.”

Bói Cá sửng sốt: “Vậy Tần đế không có thành tựu, cũng chẳng có trường thọ, lại cũng hết cả đường quay về Đạo cho Đại Tần...”

“Ai bảo cái giống xù lông bắt cá nhà ngươi luận Đạo lối ấy?” Trang Tử giễu. “Ông ấy sẽ sống mãi, cả thành tựu, công đức, và cả thị phi. Thị phi có phần còn vượt trội, do thế gian khi Đạo suy vi thì tâm tà phủ khắp. Tà tâm, tà ý sẽ dưỡng thị phi.”

Cứ thế cuộc luận dài mãi, dài mãi...

¤

Đêm Trung Thu, Tần Thủy Hoàng lại gặp Bói Cá nơi thư phòng của ngài.

Ngài đón chờ giây phút này đã vài ba tháng nay. Hạ đã qua, tiết Trung Thu đã tới, trời đã lạnh sau nhiều cơn mưa núi. Sự xuất hiện của Bói Cá khiến vị hoàng đế uy quyền phấn chấn, tươi tỉnh. Giấc mộng Đạo của ngài sẽ có lời đáp từ Đạo, ngay hôm nay, ở nơi này.

Bói Cá mang những lời nói, biện luận, đàm đạo ở Hoa Sơn kể lại không sót một chi tiết nào.

Sắc mặt Tần Thủy Hoàng biến đổi liên tục, từ mong ngóng sang ưu tư, rồi ưu tư tới sảng khoái, sảng khoái tới ngần ngại rồi lại từ ngần ngại tới sợ sệt... Muôn vàn sự kiện lịch sử dường như đã trôi qua cái không gian thư phòng, và thời khắc ngắn ngủi của cuộc đàm đạo.

Mọi sự đã rõ. Đại thành tựu sẽ là công lao của Đại Tần khởi thủy. Tâm sức của ngài sẽ sống với non sông ngàn vạn đời sau. Chẳng phải chu sa cũng là giấc mơ ấy hay sao!?

Ngài hiểu. Bói Cá hiểu. Trang Tử càng rõ hơn.

Nhưng còn cái phải đánh đổi. Một lời quân vương của thiên hạ đã ban ra, sao còn có thể chuyển. Việc cuối cùng này cũng nên rõ ra. Rồi khế ước này mới có hiệu lực được.

Thấu hiểu tâm sự của ngài, Bói Cá nói sớm. “Bệ hạ sẽ phải kham nhẫn hai thứ. Thứ nhất, là chuyện thị phi ngàn đời. Kẻ hiểu, người không, thiên hạ này sẽ chẳng bao giờ ngớt bàn tán, thêu dệt, kể cả đơm đặt chuyện không thành có.”

“Ta đã sớm biết việc này. Chẳng phải thiên hạ vẫn nói ta đốt sách chôn học trò, rồi chế đặt tư hình khắc nghiệt, bạc đãi công thần đó sao. Họ còn truyền tai nhau kể rằng khi ta cười, tiếng cười như chó sói tru, khác gì nói ta là loài cầm thú. Ta còn phải lo lắng việc ấy nữa chăng. Còn việc thứ hai?”

Bói Cá: “Tuổi trời.”

Không khí trầm hẳn xuống...

Một lát lâu sau, Tần Thủy Hoàng khẽ hỏi: “Chân nhân có tiết lộ huyền cơ chăng?”

Tới đây, Bói Cá mới rút ra một thẻ tre nhỏ, trên đó có bút tích của Trang Tử ghi: “49”.

Xem xong không khí lại yên lặng. Giấc mộng Đạo có cái giá phải trả. Nhưng hoàng đế đã chọn.

Vĩ thanh

Hơn 2200 năm sau, bằng vào thực tế, mọi giấc mơ đã thành hiện thực. Cả những thị phi cũng vẫn còn nguyên, còn ghi cả sử sách nhiều đời sau. Tần Thủy Hoàng Đế qua đời năm 210 T.C.N., hưởng 49 tuổi trời, ở ngôi vị Hoàng đế được 10 năm. 8 năm sau Lưu Bang xưng đế triều đại Hán, lấy Trường An làm đế đô. Quốc sắc của Hán triều là màu đỏ của chu sa. Cuối thế kỷ 20, lăng mộ Tần Thủy Hoàng được khai quật, cùng với 8 vạn binh lính đất nung, gọi là Binh Mã Dũng. Binh Mã Dũng trở thành điểm đến của du khách từ khắp nơi trên thế giới. Các nhà khoa học xác định được thủy ngân được dùng trong bảo vệ lăng mộ Tần Thủy Hoàng. Một nguyên nhân chính khiến Tần Thủy Hoảng qua đời là ngộ độc thủy ngân, chủ yếu có trong chu sa (chính là sulfur thủy ngân, có công thức hóa học HgS). Ít nhất, 3 mỏ chu sa được khai thác từ thời ông đã được tìm thấy. Ngày nay, Trang Tử cũng là thánh nhân, sống mãi với Nam Hoa Kinh, sánh ngang với Đạo Đức Kinh của Lão Tử. Hậu thế Bói Cá vẫn ngày ngày bắt cá nơi ao hồ, còn mấy kẻ biết chuyện xưa mà kể cho nhau nghe.

References

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://books.google.com/books?id=N10jEQAAQBAJ 

[2] Zhuang Z. (2022). Zhuangzi. Columbia University Press. https://cup.columbia.edu/book/zhuangzi/9780231123877/

[3] Nguyen MH. (2025). Ripples of the Dao in a conservation talk. https://www.xomchim.com/post/ripples-of-the-dao-in-a-conservation-talk