Đánh giá hệ sinh thái bị đe dọa: Vai trò của sự đa dạng quan điểm chuyên gia trong bảo tồn

Hùng Thương

24-04-2025

It is difficult to have a grasp of philosophy in life. Well, because everyone knows only bits here and there. And generalization would likely end up false. Such bad philosophizing in the bird village has brought harm to numerous birds.

Trích “Philosopher Bird”; Wild Wise Weird (2024)

Việc bảo tồn các hệ sinh thái bị đe dọa thường phụ thuộc vào đánh giá chuyên gia, tuy nhiên, sự khác biệt trong quan điểm giữa các chuyên gia có thể dẫn đến các quyết định không nhất quán [1,2]. Trong một nghiên cứu gần đây, Dorrough và cộng sự [3] đã khảo sát cách sự khác biệt trong ý kiến chuyên gia ảnh hưởng đến việc đánh giá khả năng tồn tại và nguy cơ sụp đổ của hệ sinh thái, lấy hệ sinh thái rừng cây hộp trên đồng cỏ (Box-Gum Grassy Woodlands – BGGW) ở Úc — một hệ sinh thái đang ở tình trạng cực kỳ nguy cấp — làm nghiên cứu điển hình.

Thông qua quy trình khai thác ý kiến có cấu trúc (structured elicitation) với sự tham gia của 83 chuyên gia từ nhiều ngành nghề khác nhau, các nhà nghiên cứu đã tìm hiểu liệu nền tảng nghề nghiệp và kinh nghiệm quản lý đất đai có ảnh hưởng đến việc đánh giá sức khỏe hệ sinh thái hay không. Kết quả cho thấy những xu hướng rõ rệt: các chuyên gia đến từ cơ quan bảo tồn thường lạc quan hơn về khả năng tồn tại của hệ sinh thái, trong khi những người từ lĩnh vực nông nghiệp lại thận trọng hơn, đặc biệt khi đánh giá các khu vực chịu tác động của chăn thả gia súc hoặc khai thác gỗ.

Để giải quyết sự không nhất quán, nghiên cứu đã thử nghiệm mô hình “trung bình” (average model), tổng hợp ý kiến chuyên gia dựa trên các chỉ số sinh thái then chốt như sự hiện diện của cây lớn, độ đa dạng thực vật bản địa, và mức độ che phủ của các loài không bản địa thấp [4,5]. Mặc dù mô hình này giúp cải thiện tính nhất quán và đóng vai trò như một công cụ hỗ trợ ra quyết định hiệu quả về chi phí, nó thường không phản ánh đầy đủ sự tinh tế trong quan điểm của các nhóm chuyên gia khác nhau. Đặc biệt, các tranh luận liên quan đến vai trò của loài không bản địa đã bộc lộ những căng thẳng sâu sắc giữa ưu tiên bảo tồn và mục tiêu sử dụng đất nông nghiệp [3].

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh rằng mặc dù các mô hình tổng hợp có thể giúp đơn giản hóa quy trình đánh giá, chúng có nguy cơ làm mất đi sự phức tạp của các động lực sinh thái và kinh tế – xã hội. Do đó, các chính sách bảo tồn hiệu quả cần tính đến sự đa dạng trong tri thức chuyên gia, nhằm đảm bảo rằng các quyết định quản lý vừa vững chắc về mặt khoa học vừa được chấp nhận về mặt xã hội [3].

Việc điều hướng giao điểm giữa thiên nhiên và con người đòi hỏi phải cân bằng giữa nỗ lực phục hồi sinh thái và các cân nhắc thực tiễn về sử dụng đất cùng chi phí liên quan [6,7]. Quy trình khai thác ý kiến chuyên gia một cách toàn diện và có cấu trúc có thể thúc đẩy việc ra quyết định minh bạch, công bằng và sáng suốt hơn, từ đó hỗ trợ công tác quản lý và phục hồi bền vững các hệ sinh thái bị đe dọa như BGGW [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Gladstone-Gallagher RV, et al. (2019). Old tools, new ways of using them: Harnessing expert opinions to plan for surprise in marine socio-ecological systems. Frontiers in Marine Science, 6, 696. https://doi.org/10.3389/fmars.2019.00696 

[2] De Lange HJ, et al. (2010). Ecological vulnerability in risk assessment—A review and perspectives. Science of the Total Environment, 408, 3871-3879. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2009.11.009 

[3] Dorrough J, et al. (2024). Evaluating models of expert judgment to inform assessment of ecosystem viability and collapse. Conservation Biology, 39, e14370. https://doi.org/10.1111/cobi.14370

[4] Kahneman D, et al. (2016). Noise: How to overcome the high, hidden cost of inconsistent decision making. Harvard Business Review, 94, 36-43. https://hbr.org/2016/10/noise 

[5] Sinclair SJ, et al. (2015). Quantifying ecosystem quality by modeling multi-attribute expert opinion. Ecological Applications, 25, 1463-1477. https://doi.org/10.1890/14-1485.1 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[7] Ho MT, Vuong QH. (2025). Five premises to understand human–computer interactions as AI is changing the world. AI & Society, 40, 1161-1162. https://doi.org/10.1007/s00146-024-01913-3

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44