Điện khí hóa xe tải hạng nặng tại Hoa Kỳ: Hướng đến công lý môi trường hay tiếp diễn bất công?

Tu Hú

14-04-2025

There must be a plan of action because delaying will be dangerous. Kingfisher is unsure if he is too worried, but every time he counts the fish in the pond, the number of fish seems to decrease. The hot and stressful weather also makes his feathers molt and grow slower. The situation seems life-threatening!

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird [1]

Một nghiên cứu mới của McNeil và cộng sự [2], được công bố trên Nature Sustainability, đã đánh giá tác động đến sức khỏe và công bằng xã hội ở cấp quốc gia từ việc điện khí hóa xe tải hạng nặng tại Hoa Kỳ. Kết quả làm nổi bật tiềm năng cũng như giới hạn của quá trình chuyển đổi này trong việc giải quyết bất bình đẳng ô nhiễm không khí tồn tại lâu dài.

Xe tải chở hàng chạy bằng diesel hiện là nguyên nhân gây ra hàng ngàn ca tử vong sớm mỗi năm, với mức độ ô nhiễm ảnh hưởng không tương xứng đến các cộng đồng thiệt thòi (disadvantaged communities – DCs) và người da màu [3–6]. Được hỗ trợ bởi Đạo luật Giảm lạm phát (Inflation Reduction Act – IRA) và Sáng kiến Justice40—nhằm phân bổ 40% lợi ích năng lượng sạch đến DCs—quá trình điện khí hóa xe tải hạng 8 được kỳ vọng là con đường đạt được công lý môi trường [7,8].

Sử dụng các mô hình quốc gia phức hợp, nhóm nghiên cứu đã so sánh phát thải từ xe diesel và xe điện, tính đến sự thay đổi của lưới điện từ nay đến năm 2050. Mặc dù quá trình điện khí hóa giúp giảm ô nhiễm không khí và tử vong liên quan, nghiên cứu chỉ ra rằng lợi ích này không được phân bổ công bằng. Thậm chí, chênh lệch tương đối về phơi nhiễm ô nhiễm gia tăng theo thời gian, đặc biệt ở cộng đồng người da đen, ngay cả khi mức độ ô nhiễm tuyệt đối có giảm.

Nghiên cứu cũng phát hiện rằng việc điện khí hóa các tuyến đường vận tải ngắn (“drayage” corridors)—thường gần cảng và đô thị—mang lại lợi ích sức khỏe rõ rệt và công bằng hơn so với tuyến đường dài. Đến năm 2030, 100% số kilômét di chuyển (vehicle miles traveled – VMT) của các xe drayage được dự đoán mang lại lợi ích sức khỏe ròng cho DCs, trong khi con số này ở xe đường dài chỉ đạt 84%. Các ưu đãi năng lượng tái tạo từ IRA đóng vai trò then chốt: trong kịch bản chi phí năng lượng thuận lợi, số ca tử vong liên quan đến ô nhiễm không khí tại DCs có thể giảm tới 84% vào năm 2050, so với chỉ 35% nếu không có hỗ trợ này.

Tuy nhiên, cách tiếp cận điện khí hóa xe tải theo kiểu “đồng đều” có thể không đáp ứng được các chuẩn mực công bằng của Justice40. Nhiều nhà máy điện phát thải cao—hỗ trợ cho quá trình sạc xe điện—lại đặt gần các cộng đồng vốn đã chịu nhiều gánh nặng môi trường, làm phức tạp thêm câu chuyện công lý. Nhóm nghiên cứu đề xuất một chiến lược có trọng điểm theo hành lang giao thông, ưu tiên đầu tư vào những nơi có gánh nặng ô nhiễm lớn nhất.

Điện khí hóa xe tải đánh dấu một bước tiến quan trọng hướng đến tương lai xanh và khỏe mạnh hơn—nhưng nếu không có quy hoạch có chủ đích, quá trình này có thể duy trì hoặc thậm chí làm trầm trọng thêm các bất công môi trường hiện hữu. Một quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng không chỉ đòi hỏi phương tiện không phát thải, mà còn cần chính sách đối mặt trực tiếp với bất bình đẳng hệ thống trong cả lĩnh vực giao thông và năng lượng—nhấn mạnh mối liên hệ không thể tách rời giữa sức khỏe con người và tính toàn vẹn môi sinh [9,10].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] McNeil WH, et al. (2025). Impact of truck electrification on air pollution disparities in the United States. Nature Sustainability, 8, 276-286. https://www.nature.com/articles/s41893-025-01515-x 

[3] Thind MPS, et al. (2023). Environmental health, racial/ethnic health disparity, and climate impacts of inter-regional freight transport in the United States. Environmental Science & Technology, 57(2), 884-895. https://doi.org/10.1021/acs.est.2c03646 

[4] Demetillo MAG, et al. (2021). Space-based observational constraints on NO2 air pollution inequality from diesel traffic in major US cities. Geophysical Research Letters, 48(17), e2021GL094333. https://doi.org/10.1029/2021GL094333 

[5] Houston D, et al. (2014). Disparities in exposure to automobile and truck traffic and vehicle emissions near the Los Angeles–Long Beach port complex. American Journal of Public Health, 104(1), 156-164. https://doi.org/10.2105/AJPH.2012.301120 

[6] Marshall JD, et al. (2014). Prioritizing environmental justice and equality: diesel emissions in Southern California. Environmental Science & Technology, 48, 4063-4068. https://doi.org/10.1021/es405167f 

[7] Tong F, et al. (2021). Health and climate impacts from long-haul truck electrification. Environmental Science & Technology, 55(13), 8514-8523. https://doi.org/10.1021/acs.est.1c01273 

[8] Hunter C, et al. (2021). Spatial and temporal analysis of the total cost of ownership for Class 8 tractors and Class 4 parcel delivery trucks. National Renewable Energy Laboratory. https://www.osti.gov/servlets/purl/1821615/ 

[9] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[10] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267