Đa dạng vi sinh vật: Mắt xích vô hình giữa sức khỏe môi trường và sức khỏe con người

Gầm Ghì Vằn

22-04-2025

Everything went smoothly until one night, Kingfisher intercepted a peculiar piece of information. The fish in the pond, aiming to counteract Kingfisher’s increasing fishing efficiency, would add several Taboo Fish into the pond. This fish, almost identical to the others except for azure whiskers, was poisonous. If Kingfisher grasped Taboo Fish, he would lose his claws within two days and his beak within three. If he ingested this fish, he would suffer a fatal stomach rupture within an hour. With Taboo Fish present, Kingfisher could no longer fish carelessly.

Trích “Taboo Fish”; Wild Wise Weird [1]

Khi Trái đất trải qua điều mà nhiều nhà khoa học gọi là sự kiện tuyệt chủng hàng loạt lần thứ sáu (sixth mass extinction), sự chú ý thường tập trung vào sự biến mất rõ rệt của các loài như côn trùng và chim. Tuy nhiên, một cuộc khủng hoảng ít nhìn thấy hơn nhưng cũng nghiêm trọng không kém đang diễn ra: sự suy giảm của đa dạng vi sinh vật (microbial biodiversity) [2]. Một tổng quan khoa học mới được công bố trên Environmental Health Perspectives đã làm sáng tỏ cách mà sự suy giảm đa dạng vi sinh vật, cả trong môi trường tự nhiên lẫn trong cơ thể người, có thể góp phần vào sự gia tăng toàn cầu của hen suyễn, dị ứng và các bệnh viêm liên quan [3].

Phân tích 82 nghiên cứu, tổng quan này cho thấy rằng đa dạng vi sinh vật môi trường—gọi là đa dạng sinh học lớp ngoài (outer-layer biodiversity)—liên tục có liên quan đến tác động bảo vệ chống lại hen suyễn, thở khò khè và mẫn cảm dị ứng. Ngược lại, các kết quả liên quan đến đa dạng sinh học lớp trong (inner-layer biodiversity)—tức cộng đồng vi sinh vật cư trú trong cơ thể người—ít nhất quán hơn, phản ánh sự phức tạp trong tương tác người–vi sinh vật [3].

Hen suyễn, căn bệnh hô hấp mãn tính ảnh hưởng đến hơn 262 triệu người trên toàn thế giới vào năm 2019, là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền và tiếp xúc môi trường. Tổng quan này nhấn mạnh rằng mất đa dạng sinh học—do biến đổi khí hậu và suy thoái hệ sinh thái thúc đẩy—có thể là một yếu tố môi trường bị đánh giá thấp trong việc gia tăng các bệnh liên quan đến hệ miễn dịch [3]. Các hệ sinh thái đa dạng không chỉ hỗ trợ điều hòa khí hậu thông qua việc cô lập carbon, mà còn tạo điều kiện cho sự tiếp xúc vi sinh vật cần thiết cho sự phát triển và dung nạp của hệ miễn dịch [4,5].

Trọng tâm của vấn đề này là giả thuyết đa dạng sinh học (biodiversity hypothesis), cho rằng việc giảm tương tác với các môi trường tự nhiên đa dạng dẫn đến suy giảm đa dạng vi sinh vật trong cơ thể, làm suy yếu khả năng điều hòa miễn dịch và tăng nguy cơ mắc các bệnh dị ứng và viêm [6]. Các vi sinh vật có lợi, chẳng hạn như các loài Acinetobacter, đã được xác định là nhân tố chủ chốt trong việc thúc đẩy các phản ứng chống viêm, cung cấp một cơ chế bảo vệ tự nhiên chống lại sự mẫn cảm dị ứng [7].

Nghiên cứu này làm nổi bật mối liên kết tinh vi giữa sức khỏe môi trường và sức khỏe con người. Đa dạng sinh học không chỉ đơn thuần là thước đo độ phong phú sinh thái mà còn là nền tảng cho sức khỏe cộng đồng. Sự suy thoái hệ sinh thái phá vỡ các cộng đồng vi sinh vật thiết yếu cho khả năng phục hồi của con người, tiềm ẩn nguy cơ làm gia tăng chi phí y tế và gánh nặng bệnh tật.

Bảo vệ đa dạng sinh học vì thế không chỉ là bảo tồn thiên nhiên—mà còn là một khoản đầu tư chủ động cho sức khỏe con người. Việc không nhận diện được mối liên hệ giữa thiên nhiên và con người sẽ làm trầm trọng thêm cả cuộc khủng hoảng sinh thái và y tế [8,9]. Các chính sách tích hợp, kết nối quản lý môi trường với chiến lược y tế công cộng, là cấp thiết để giảm thiểu những chi phí ẩn này.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Christensen K. (2024). Diversity under a microscope: As biodiversity diminishes, do allergies and asthma increase? Environmental Health Perspectives, 132, 114002. https://doi.org/10.1289/EHP15798 

[3] Paciência I, et al. (2024). The role of biodiversity in the development of asthma and allergic sensitization: a state-of-the-science review. Environmental Health Perspectives, 132, 066001. https://doi.org/10.1289/EHP13948 

[4] Osuri AM, et al. (2020). Greater stability of carbon capture in species-rich natural forests compared to species-poor plantations. Environmental Research Letters, 15, 034011. https://doi.org/10.1088/1748-9326/ab5f75 

[5] Haahtela T, et al. (2013). The biodiversity hypothesis and allergic disease: World Allergy Organization position statement. World Allergy Organization Journal, 6, 3. https://doi.org/10.1186/1939-4551-6-3 

[6] von Hertzen L, et al. (2011). Natural immunity. Biodiversity loss and inflammatory diseases are two global megatrends that might be related. EMBO Reports, 12, 1089-1093. https://doi.org/10.1038/embor.2011.195 

[7] Fyhrquist N, et al. (2014). Acinetobacter species in the skin microbiota protect against allergic sensitization and inflammation. The Journal of Allergy and Clinical Immunology, 134, 1301-1309.e11. https://doi.org/10.1016/j.jaci.2014.07.059 

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267