Xây dựng rừng bền vững từ sự phục hồi tự nhiên

Quạ Thông

17-04-2025

It takes some time for the bird village to get used to, but they all seem to agree that Kingfisher is suited as the philosopher bird.

Trích “Philosopher Bird”; Wild Wise Weird [1]

Rừng, nơi cư trú của gần 80% loài sinh vật trên cạn, đóng vai trò thiết yếu trong việc điều hòa khí hậu và duy trì sinh kế con người. Tuy nhiên, các hệ sinh thái này ngày càng bị đe dọa bởi các thực hành lâm nghiệp truyền thống vốn ưu tiên khai thác gỗ thông qua mô hình trồng rừng đơn loài và chặt trắng diện rộng. Những phương pháp này không chỉ làm suy giảm đa dạng sinh học mà còn làm yếu đi khả năng hấp thụ carbon và sự thích nghi của rừng trước biến đổi môi trường [2–4].

Để đối phó với thách thức này, một nghiên cứu gần đây đề xuất khái niệm “lâm nghiệp cảm hứng tái hoang” (rewilding-inspired forestry) như một hướng tiếp cận chuyển đổi cho công tác quản lý rừng [5]. Thay vì chỉ tập trung trồng cây, phương pháp này nhấn mạnh việc khôi phục các quá trình sinh thái—bao gồm tái sinh tự nhiên, phát tán loài, và xây dựng cấu trúc chuỗi dinh dưỡng (trophic complexity). Lâm nghiệp tái hoang khuyến khích sự trở lại của các loài chủ chốt, cho phép các hiện tượng tự nhiên như cháy rừng hoặc hoạt động ăn lá của động vật được tiếp diễn một cách tự nhiên, từ đó hình thành các cảnh quan rừng đa dạng và linh hoạt hơn. Không giống với phục hồi đơn thuần dựa trên mô phỏng quá khứ, tiếp cận này hướng đến xây dựng hệ sinh thái tự duy trì và thích nghi trong một thời đại biến đổi nhanh chóng.

Lợi ích của lâm nghiệp tái hoang mang tính đa chiều. Về sinh thái, nó thúc đẩy sự phong phú loài và hình thành các sinh cảnh đa dạng. Về khí hậu, nó tăng cường khả năng hấp thụ và lưu trữ carbon lâu dài của rừng. Về mặt xã hội, chiến lược này mở ra cơ hội phát triển sinh kế địa phương thông qua du lịch sinh thái, thu hoạch bền vững, và thị trường carbon. Đồng thời, nó góp phần làm sống lại mối quan hệ văn hóa và tâm linh giữa con người—đặc biệt là các cộng đồng bản địa—với thiên nhiên.

Tác giả đề xuất mười hành động chiến lược để triển khai lâm nghiệp tái hoang, từ phục hồi thụ động bằng tái sinh tự nhiên đến di cư hỗ trợ, tái thả loài chủ chốt và thiết lập cơ chế quản trị thích ứng. Việc thực hiện thành công đòi hỏi chính sách hỗ trợ, đầu tư lâu dài, và sự tham gia thực chất của cộng đồng địa phương cũng như các bên liên quan.

Quan trọng hơn, lâm nghiệp cảm hứng tái hoang không thay thế các khu bảo tồn mà mở rộng phạm vi phục hồi sinh thái sang cả các vùng đất đang được sử dụng, giúp cân bằng nhu cầu sinh kế với mục tiêu bảo tồn đa dạng sinh học và khí hậu toàn cầu [6].

Cốt lõi của lâm nghiệp tái hoang là tái định hình mối quan hệ giữa con người và rừng—từ một mối quan hệ khai thác sang một mối quan hệ đồng hành và chăm sóc. Khi chúng ta khôi phục các quá trình sinh thái và để rừng tự phục hồi và phát triển, chúng ta không chỉ bảo vệ sự sống của thiên nhiên và khí hậu, mà còn tái khẳng định trách nhiệm đạo đức của mình trong việc sống hài hòa với thế giới tự nhiên. Đây chính là bước tiến quan trọng hướng đến một tương lai nơi cả con người và tự nhiên cùng thịnh vượng.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Wang L, et al. (2023). Accelerated cropland expansion into high integrity forests and protected areas globally in the 21st century. iScience, 26, 106450. https://doi.org/10.1016/j.isci.2023.106450 

[3] Gibson L, et al. (2013). Near-complete extinction of native small mammal fauna 25 years after forest fragmentation. Science, 341, 1508-1510. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1240495 

[4] Grassi G, et al. (2018). Reconciling global-model estimates and country reporting of anthropogenic forest CO2 sinks. Nature Climate Change, 8, 914-920. https://www.nature.com/articles/s41558-018-0283-x 

[5] Wang L, et al. (2025). Transforming forest management through rewilding: Enhancing biodiversity, resilience, and biosphere sustainability under global change. One Earth, 8, 101195. https://doi.org/10.1016/j.oneear.2025.101195 

[6] Fedele G, et al. (2021). Nature-dependent people: Mapping human direct use of nature for basic needs across the tropics. Global Environmental Change, 71, 102368. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2021.102368 

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267