Vì sao chúng ta cần vạch ranh giới cho khoáng sản của trái đất trong các đánh giá môi trường

Cò Xanh

01-04-2025

Wisdom shines when the mind is steady. If the mind is disturbed, wisdom becomes clouded.

Trích “The Meditation Master”; Wild Wise Weird [1]

Khi các xã hội đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang các công nghệ xanh hơn - chẳng hạn như tấm pin mặt trời, tuabin gió và xe điện - nhu cầu toàn cầu về khoáng sản và kim loại đang tăng mạnh. Sự gia tăng này đặt ra một câu hỏi quan trọng: chúng ta có thể sử dụng bao nhiêu tài nguyên khoáng sản hữu hạn của Trái Đất mà không gây nguy hiểm cho sự ổn định của hành tinh hoặc phúc lợi của các thế hệ tương lai? Vấn đề này là trọng tâm của một đánh giá gần đây của Dudka, Hauschild và Owsianiak [2], trong đó xem xét sự chuẩn bị của các ranh giới tài nguyên khoáng sản để tích hợp vào Đánh giá Bền vững Môi trường Tuyệt đối (Absolute Environmental Sustainability Assessment - AESA) - một khuôn khổ đánh giá các tác động môi trường so với giới hạn sinh thái của Trái Đất.

Trái ngược với các lĩnh vực như biến đổi khí hậu hoặc sử dụng đất, nơi các ranh giới được thiết lập một cách khoa học cung cấp thông tin cho chính sách và thực tiễn, việc sử dụng khoáng sản bền vững vẫn chưa được phát triển đầy đủ trong AESA. Các tác giả đã xem xét 11 nghiên cứu hiện có đề xuất các ranh giới như vậy và phân loại chúng thành ba cách tiếp cận khái niệm: đánh giá lịch sử khai thác (retrospective), dựa trên mức độ khai thác lịch sử; định hướng trữ lượng (reserve-oriented), dựa trên tính khả dụng địa chất ước tính; và định hướng hệ sinh thái (ecosystem-oriented), liên kết với các ngưỡng môi trường hành tinh. Trong các cách tiếp cận này, họ quan sát thấy sự khác biệt đáng kể về các giả định cơ bản, các chỉ số ranh giới và các mục tiêu dự kiến - làm nổi bật sự thiếu đồng thuận về cách xác định và đưa các giới hạn này vào hoạt động.

Ví dụ, một số nghiên cứu đề xuất duy trì việc khai thác khoáng sản ở mức quan sát được vào năm 2000 [3], trong khi những nghiên cứu khác khuyến nghị phân phối các trữ lượng đã biết trong khoảng thời gian dài (ví dụ như một nghìn năm) để ngăn chặn tình trạng khan hiếm trong tương lai [4]. Một chiến lược gần đây hơn là điều chỉnh mức tiêu thụ khoáng sản phù hợp với các mục tiêu môi trường rộng lớn hơn, chẳng hạn như đạt được mục tiêu ổn định khí hậu ở mức tăng 2°C [5]. Tuy nhiên, nhiều khuôn khổ trong số này cho thấy sự không phù hợp giữa các giá trị môi trường hoặc xã hội mà chúng nhằm bảo vệ - chẳng hạn như khả năng tiếp cận tài nguyên hoặc tính toàn vẹn của hệ sinh thái - và các chỉ số mà chúng sử dụng, thường chỉ giới hạn ở tổng khối lượng vật liệu được khai thác.

Đánh giá kết luận rằng các ranh giới tài nguyên khoáng sản hiện tại vẫn còn quá sơ khai để có thể áp dụng chính thức trong AESA. Khoảng trống này tạo ra một điểm mù quan trọng trong các đánh giá về tính bền vững - đặc biệt liên quan đến các công nghệ phụ thuộc nhiều vào các khoáng sản khan hiếm và có tầm quan trọng chiến lược. Để giải quyết sự thiếu hụt này, các tác giả ủng hộ các nỗ lực thiết lập ranh giới trong tương lai nhằm thiết lập một khu vực bảo vệ được xác định rõ ràng, sử dụng các phương pháp luận dựa trên khoa học, đảm bảo sự phù hợp giữa các chỉ số được chọn và các mục tiêu dự kiến, đồng thời tránh việc tổng hợp quá đơn giản các tài nguyên không đồng nhất.

Nói rộng hơn, mối liên hệ giữa tự nhiên và con người đòi hỏi một sự thay đổi mô hình - từ việc chỉ định lượng tốc độ khai thác sang việc hiểu rõ những hậu quả kinh tế - xã hội và môi trường lâu dài của việc sử dụng tài nguyên. Nếu không có các ranh giới vững chắc, dựa trên khoa học cho việc tiêu thụ khoáng sản, các đánh giá về tính bền vững có nguy cơ đưa ra các kết luận sai lệch và có thể vô tình góp phần gây ra sự bất bình đẳng về môi trường. Việc thiết lập các giới hạn như vậy không chỉ là một thách thức về phương pháp luận - nó thể hiện một nghĩa vụ đạo đức để bảo vệ tính toàn vẹn sinh thái và sự công bằng giữa các thế hệ.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Dudka KM, et al. (2025). Evaluating mineral resource boundaries for application in absolute environmental sustainability assessment. Resources, Conservation and Recycling, 219, 108247. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2025.108247 

[3] Bringezu S. (2011). Key elements for economy-wide sustainable resource management. Annales des Mines - Responsabilité et environnement, 1(61), 78-87. https://doi.org/10.3917/re.061.0078 

[4] Henckens MLCM, et al. (2014). Metal scarcity and sustainability, analyzing the necessity to reduce the extraction of scarce metals. Resources, Conservation and Recycling, 93, 1-8. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2014.09.012 

[5] Watari T, et al. (2020). Global metal use targets in line with climate goals. Environmental Science & Technology, 54(19), 12476-12483. https://doi.org/10.1021/acs.est.0c02471

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267