UNDROP: Cây cầu quyền con người trong quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng

Hoét Xanh Lam

17-04-2025

Standing on the side of the bountiful crops, Kingfisher leisurely starts a small talk. Oddly though, there are barely any answers. Some plants are busy flexing their muscles to counter the wind, while others are struggling to keep their heads intact or completely occupied with fighting off the rapacious birds. With their backs bent and faces down, no one is in the mood for idle chitchat.

Trích “Light and Free”; Wild Wise Weird [1]

Khi thế giới tăng tốc chuyển đổi sang năng lượng tái tạo để ứng phó với biến đổi khí hậu, một hệ quả ngày càng rõ ràng là cuộc cạnh tranh gay gắt về đất đai và tài nguyên thiên nhiên—thường diễn ra trên các vùng lãnh thổ do các cộng đồng nông dân và người bản địa quản lý từ lâu. Trong bối cảnh này, Tuyên bố của Liên Hợp Quốc về Quyền của Nông dân và Những Người Lao động ở Nông thôn (UN Declaration on the Rights of Peasants and Other People Working in Rural Areas - UNDROP) nổi lên như một khuôn khổ chưa được công nhận đầy đủ nhưng cực kỳ quan trọng nhằm đảm bảo công lý và bền vững trong quá trình chuyển đổi năng lượng [2].

Nông dân—chiếm khoảng 40% dân số toàn cầu—là lực lượng sản xuất phần lớn lương thực thế giới, nhưng đồng thời lại là nhóm bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi đói nghèo, suy thoái môi trường và thiệt thòi xã hội [3]. Được thông qua vào năm 2018, UNDROP khẳng định các quyền cơ bản của họ: quyền tiếp cận đất đai, chủ quyền lương thực, và quyền tham gia thực chất vào các quyết định liên quan đến sinh kế. Những quyền này ngày càng trở nên cấp thiết khi cơ sở hạ tầng năng lượng tái tạo và hoạt động khai thác khoáng sản—phục vụ sản xuất tấm pin mặt trời, xe điện và các công nghệ xanh—tiếp tục mở rộng trên các vùng nông thôn giàu đa dạng sinh học [2].

Từ các vụ kiện pháp lý tại Honduras, Argentina, Paraguay, Canada đến Kenya, tòa án và các tổ chức xã hội dân sự đã bắt đầu vận dụng UNDROP để bảo vệ cộng đồng khỏi nguy cơ di dời, ô nhiễm và sự mai một của các thực hành nông nghiệp truyền thống. Tuy nhiên, bất chấp những dấu hiệu tích cực này, UNDROP vẫn vắng bóng trong các diễn đàn chính sách khí hậu và đa dạng sinh học cấp cao như Hội nghị COP hàng năm của Liên Hợp Quốc.

UNDROP bổ sung cho Tuyên bố về Quyền của Người bản địa (UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples - UNDRIP) vốn được biết đến rộng rãi hơn—đặc biệt trong bối cảnh nhiều cộng đồng vừa xác định là người bản địa, vừa là nông dân [4]. Cả hai văn kiện đều khẳng định quyền đối với đất đai, bản sắc văn hóa, vai trò gìn giữ môi trường và quyền tự quyết. Việc tích hợp UNDROP vào các khung chính sách khí hậu và phát triển quốc tế sẽ góp phần thúc đẩy cách tiếp cận công bằng, toàn diện và sinh thái trong các chiến lược bền vững.

Công nhận và bảo vệ quyền của cộng đồng nông dân không chỉ là một vấn đề đạo đức hay công lý xã hội—it còn là điều kiện tiên quyết để duy trì các hệ sinh thái mà các mục tiêu khí hậu và đa dạng sinh học toàn cầu đang phụ thuộc vào [5,6]. UNDROP là chiếc cầu nối giữa quyền con người và khả năng chống chịu của môi trường, định vị người nông dân không phải là đối tượng thụ động mà là những người gìn giữ thiên nhiên và đối tác chủ chốt trong việc định hình một quá trình chuyển đổi công bằng.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Kemp D, et al. (2025). Climate change, biodiversity, and the energy transition: The potential role of the UN’s declaration on peasants’ rights. One Earth, 8, 101159. https://www.cell.com/one-earth/fulltext/S2590-3322(24)00603-1 

[3] Van der Ploeg JD, (2012). The New Peasantries: Struggles for Autonomy and Sustainability in an Era of Empire and Globalization. Routledge.

[4] Engle K. (2011). On fragile architecture: The UN Declaration on the Rights of Indigenous Peoples in the context of human rights. European Journal of International Law, 22, 141-163. https://doi.org/10.1093/ejil/chr019 

[5] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267