Tăng trưởng đô thị: Các chiến lược toàn diện để bảo vệ đất nông nghiệp và hệ sinh thái ở Trung Quốc

Chìa Vôi

16-04-2025

– It is a much shorter distance from here to the human village. There you will find plenty of rice. The unfinished rice is hung out to dry. The children aren’t keen on eating, so food is scattered around the house. Not to mention these people buy new food every week, discarding old stuff. What is there to worry about feeding the Sparrows!?

Trích “Food”; Wild Wise Weird [1]

Mở rộng đô thị ở Trung Quốc thường được xem là mối đe dọa trực tiếp đối với an ninh lương thực do đất canh tác màu mỡ bị chuyển đổi thành các khu vực xây dựng. Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây mang đến một góc nhìn tinh tế hơn, cho thấy các “hiệu ứng lan tỏa” gián tiếp của quá trình đô thị hóa có thể vừa tạo ra rủi ro, vừa mở ra cơ hội cho năng suất nông nghiệp và tính bền vững sinh thái.

Nghiên cứu tập trung phân tích chính sách Cân bằng Thu hồi–Bồi hoàn đất nông nghiệp (Farmland Requisition–Compensation Balance – FRCB) của Trung Quốc, theo đó yêu cầu phục hồi diện tích đất canh tác để bù đắp cho việc chuyển đổi đất sang mục đích đô thị. Mặc dù chính sách này đã thành công trong việc duy trì tổng diện tích đất nông nghiệp, nhưng lại dẫn đến hệ quả không mong muốn là làm suy giảm chất lượng đất. Các vùng đất canh tác năng suất cao gần đô thị thường bị thay thế bằng đất kém hiệu quả hơn ở những khu vực sinh thái dễ bị tổn thương, khiến tiềm năng sản xuất nông nghiệp trung bình giảm 37,5%. Hiện tượng này—gọi là “dịch chuyển khoảng cách xa”—làm suy yếu cả năng lực sản xuất lương thực và tính toàn vẹn sinh thái.

Một vấn đề nghiêm trọng khác thường bị bỏ qua là sự mở rộng diện tích xây dựng ở vùng nông thôn, ngay cả khi dân số nông thôn giảm. Sự sử dụng đất kém hiệu quả này, được gọi là hiện tượng “hai lần chiếm dụng” (double-dipping), bắt nguồn từ các yếu tố thể chế như hệ thống sở hữu đất kép ở Trung Quốc, chính sách hộ khẩu (hukou), và mối gắn bó văn hóa bền chặt với đất nông thôn. Trong giai đoạn 1990–2010, chính sự mở rộng ở nông thôn đã chiếm gần một nửa tổng lượng đất nông nghiệp bị mất trên toàn quốc.

Để giải quyết những thách thức này, các tác giả đề xuất một chiến lược đô thị hóa bao trùm, có tính đến quyền lợi của người di cư từ nông thôn. Bằng cách trao quyền tiếp cận nhà ở và dịch vụ công cho người nhập cư, những chính sách như vậy có thể giảm áp lực lên đất đai ở vùng nông thôn và ngăn chặn việc xây dựng nhà cửa dư thừa. Các mô phỏng mô hình cho thấy, nếu việc sử dụng đất nông thôn được điều chỉnh phù hợp với xu hướng giảm dân số, có thể giải phóng tới 5,77 triệu ha đất để phục hồi sinh thái, đồng thời tạo ra khoảng 60,23 triệu tấn lương thực—vượt xa tổn thất do mở rộng đô thị gây ra.

Nghiên cứu này thay đổi cách tiếp cận trong diễn ngôn về mối quan hệ giữa đô thị hóa và bảo vệ đất nông nghiệp. Thay vì xem chúng là hai yếu tố mâu thuẫn, nghiên cứu cho thấy đô thị hóa bao trùm và có quản lý chiến lược có thể góp phần củng cố khả năng phục hồi nông nghiệp và bảo tồn sinh thái. Quan trọng hơn, nghiên cứu nhấn mạnh mối quan hệ tương hỗ giữa các mô hình định cư của con người và các hệ thống tự nhiên duy trì sự sống—xem đất đai không chỉ là tài nguyên phát triển, mà còn là nút giao trọng yếu giữa sinh thái và phúc lợi xã hội.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Bai X. (2012). Landscape urbanisation and food security. The Scramble for Natural Resources: More Food, Less Land, 60, 60-68.

[3] Deng X, et al. (2015). Impact of urbanization on cultivated land changes in China. Land Use Policy, 45, 1-7. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.01.007 

[4] Hu G, et al. (2025). Mitigating the ripple effects of urbanization on farmland productivity and ecological security through inclusive urbanization strategies. npj Urban Sustainability, 5, 12. https://www.nature.com/articles/s42949-025-00199-8 

[5] Li X, Chen Y. (2019). Projecting the future impacts of China’s cropland balance policy on ecosystem services under the shared socioeconomic pathways. Journal of Cleaner Production, 250, 119489. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.119489 

[6] Feng J, et al. (2015). Balancing act: economic incentives, administrative restrictions, and urban land expansion in China. China Economic Review, 36, 184-197. https://doi.org/10.1016/j.chieco.2015.09.004 

[7] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267