Tình bạn giữa các làng trên biển: Sợi dây vô hình củng cố bảo tồn biển

Hạc Cổ Trắng

18-04-2025

Two titles of nobility given by Humans are not easy for anyone living on this Earth to obtain.
[…] Any bird species that meets both of the above conditions will be listed as one facing a very high risk of complete extinction and should be included in the IUCN Red List.

Trích “Titles of Nobility”; Wild Wise Weird [1]

Các nỗ lực bảo tồn thường giả định rằng những cộng đồng địa phương gắn bó chặt chẽ là những đối tượng phù hợp nhất để quản lý tài nguyên thiên nhiên. Tuy nhiên, một nghiên cứu mới của Smith và cộng sự [2] đã mang đến một phát hiện bất ngờ: các mối quan hệ bạn bè vượt qua ranh giới làng xã thực chất lại có thể thúc đẩy sự hợp tác trong quản lý nghề cá chung tại vùng duyên hải Tanzania.

Nghiên cứu khảo sát 1.317 người thuộc 28 cộng đồng đánh bắt, tất cả đều nằm trong các Beach Management Units (BMUs) và các Collaborative Fisheries Management Areas (CFMAs) rộng hơn. Đây là các cơ chế quản lý nhằm thúc đẩy thực hành bền vững giữa nhiều làng cùng sử dụng chung nguồn tài nguyên biển. Trái với lo ngại phổ biến rằng quan hệ giữa làng có thể làm suy yếu việc thực thi luật hoặc khuyến khích khai thác quá mức, phát hiện cho thấy điều ngược lại.

Những người có nhiều bạn ở làng khác cho thấy xác suất tham gia vào các hoạt động quản lý nghề cá cao hơn rõ rệt—bao gồm báo cáo hành vi đánh bắt hủy hoại, tham dự họp, và phổ biến kiến thức cho cộng đồng. Đáng chú ý, chỉ cần có một tình bạn dài giữa làng cũng đã làm tăng khả năng tham gia. Hiệu ứng này gắn liền với yếu tố niềm tin: những người tin tưởng người ở làng khác cũng có xu hướng hành động bảo tồn cao hơn, trong khi niềm tin nội bộ trong cùng làng lại không thể hiện mối liên hệ tương tự.

Nguyên nhân nằm ở sự phụ thuộc lẫn nhau. Bạn bè ở xa thường là nguồn hỗ trợ tài chính hoặc tinh thần trong lúc khó khăn. Vì cả hai bên cùng phụ thuộc vào một ngư trường để sinh sống và kiếm ăn, nên họ có lợi ích chung trong việc bảo vệ nó. Chính sự phụ thuộc qua lại này tạo nên cảm giác trách nhiệm chung [3,4].

Những yếu tố khác dự báo khả năng tham gia bao gồm việc giữ vai trò lãnh đạo trong BMU và niềm tin rằng BMU hoạt động hiệu quả. Tuy nhiên, phụ nữ ít tham gia hơn, có thể phản ánh bất bình đẳng giới trong quản trị nghề cá [5].

Dù dữ liệu tự báo cáo có những hạn chế nhất định và không phải mọi mối quan hệ liên làng đều đem lại hiệu quả tích cực, nghiên cứu này làm nổi bật một góc nhìn quý giá: thúc đẩy các mối quan hệ giữa cộng đồng có thể nâng cao hành động tập thể. Những sáng kiến như giao lưu giữa làng hoặc các chương trình chia sẻ tri thức có thể cải thiện đáng kể hiệu quả bảo tồn trong các bối cảnh sử dụng tài nguyên chung.

Về cốt lõi, nghiên cứu này định hình lại bảo tồn không chỉ là một thách thức sinh thái, mà còn là một vấn đề xã hội. Những mối quan hệ kết nối con người—dù gần hay xa—chính là công cụ đầy sức mạnh để gìn giữ các hệ thống tự nhiên mà tất cả chúng ta đều dựa vào [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Smith KM, et al. (2024). Long-distance friends and collective action in fisheries management. Conservation Letters, 18, e13073. https://doi.org/10.1111/conl.13073

[3] Yamagishi T. (2011). Trust: The evolutionary game of mind and society. Springer.

[4] Pisor AC, et al. (2023). Long-distance social relationships can both undercut and promote local natural resource management. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 379, 20220269. https://doi.org/10.1098/rstb.2022.0269 

[5] Smith H, et al. (2024). Are targets really SMART-er? Challenging assumptions behind global environmental policy goals to realize ocean equity. Maritime Studies, 23, 30. https://doi.org/10.1007/s40152-024-00374-0 

[6] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267