Tái định hình tài chính nông nghiệp: Khi tham vọng phát triển phải gắn với hành động thực chất

Cu Luồng

22-04-2025

– Wherever there is food, there is freedom!

Trích “Dream”; Wild Wise Weird [1]

Các tổ chức tài chính quốc tế (International Financial Institutions - IFIs) đóng vai trò then chốt trong việc tài trợ cho phát triển nông nghiệp trên toàn cầu. Tuy nhiên, bằng chứng mới đây cho thấy các khoản đầu tư của họ chưa thực sự phù hợp với những mục tiêu chuyển đổi cần thiết để đối mặt với các thách thức cấp bách hiện nay. Trong một phân tích toàn diện trên 916 tài liệu thiết kế dự án từ sáu IFIs lớn trong giai đoạn 2015–2022, Porciello và cộng sự [2] đã sử dụng trí tuệ nhân tạo để đánh giá liệu các dự án này có thực sự thúc đẩy khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu, cải thiện dinh dưỡng và tăng cường hòa nhập xã hội hay không.

Nghiên cứu cho thấy tồn tại một khoảng cách kéo dài giữa tham vọng chiến lược và việc thực thi thực tế. Trong khi tăng trưởng kinh tế và an ninh lương thực chiếm ưu tiên hàng đầu, các mục tiêu then chốt như bền vững môi trường, hành động vì khí hậu và trao quyền cho phụ nữ lại bị đẩy ra ngoài lề [2]. Đáng chú ý, các can thiệp nhằm bảo vệ dịch vụ hệ sinh thái và tăng cường khả năng chống chịu với khí hậu rất hiếm hoi, ngay cả tại những khu vực dễ tổn thương nhất trước suy thoái môi trường.

Dù nhiều chính sách cam kết thúc đẩy bình đẳng giới và hòa nhập xã hội, các hành động cụ thể nhằm trao quyền cho phụ nữ và cộng đồng yếu thế vẫn còn hạn chế. Đây là điều đặc biệt đáng lo ngại bởi việc thu hẹp khoảng cách giới trong nông nghiệp có thể giúp giảm 45 triệu người bị mất an ninh lương thực và đóng góp thêm 1 nghìn tỷ USD vào GDP toàn cầu [3].

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tiềm năng của trí tuệ nhân tạo—cụ thể là các mô hình ngôn ngữ lớn—như một công cụ chuyển đổi mạnh mẽ để tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình trong tài chính phát triển. Thông qua phân tích có hệ thống dữ liệu dự án phi cấu trúc, AI mang lại phương pháp theo dõi chi phí thấp, có thể mở rộng, nhằm đánh giá mức độ phù hợp với các mục tiêu phát triển toàn cầu [4,5].

Tuy nhiên, đổi mới công nghệ không thể thay thế cho quyết tâm chiến lược. Việc chuyển đổi thực sự hệ thống lương thực–thực phẩm đòi hỏi các IFIs phải vượt lên trên các cam kết mang tính khẩu hiệu, và lồng ghép khả năng chống chịu khí hậu, tính bao trùm và tính bền vững vào ngay trong cốt lõi thiết kế dự án. Điều đó phản ánh một yêu cầu sâu sắc hơn: cân bằng giữa mục tiêu phát triển con người và giới hạn sinh thái của hành tinh.

Nếu không giải quyết mối liên kết giữa thiên nhiên và con người, chúng ta có nguy cơ tiếp tục theo đuổi các lợi ích kinh tế ngắn hạn, đánh đổi bằng sự ổn định môi trường và công bằng xã hội lâu dài—những chi phí mà thế hệ tương lai chắc chắn sẽ phải gánh chịu [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Porciello J, et al. (2025). Do international financial institutions facilitate agrifood systems transformation? A textual analysis of design documents. Global Food Security, 45, 100845. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2025.100845

[3] FAO. (2023). The status of women in agrifood systems. FAO. https://doi.org/10.4060/cc5343en 

[4] Tyler C, et al. (2023). AI tools as science policy advisers? The potential and the pitfalls. Nature, 622, 27-30. https://www.nature.com/articles/d41586-023-02999-3 

[5] Porciello J, et al. (2024). The state of the field for research on agrifood systems. Juno Reports, 1, 1. https://doi.org/10.1079/junoreports.2024.0001 

[6] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267