Trồng rừng không chỉ là trồng cây: Bài học từ rừng thông đen châu Âu

Nhát Hoa

21-04-2025

One summer morning, the bird village is engulfed in silence. 
Everyone is busy listening to a new wanderer. This wandering bird is of an unclear family; his feather is colorful, his gestures funny, and his knowledge novel.

Trích “Guru Bird”; Wild Wise Weird [1]

Khi các chiến dịch trồng cây toàn cầu ngày càng mở rộng, việc hiểu rõ tác động sinh thái của trồng rừng (afforestation) – đặc biệt khi sử dụng các loài cây không bản địa – trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết [2,3]. Một nghiên cứu quy mô châu lục gần đây của Bricca và cộng sự [4] đã tiếp cận vấn đề này thông qua rừng thông đen châu Âu (Pinus nigra), so sánh đa dạng sinh học giữa các khu rừng nằm trong và ngoài phạm vi phân bố tự nhiên của loài, vốn thuộc vùng Địa Trung Hải.

Dựa trên 1362 ô mẫu thảm thực vật khắp châu Âu, nhóm nghiên cứu đã đánh giá cả đa dạng phân loại (taxonomic diversity – thành phần loài) và đa dạng chức năng (functional diversity – đặc điểm sinh thái) của các quần xã thực vật tầng dưới tán. Trái ngược với lo ngại rằng các đồn điền cây không bản địa có thể trở thành những “sa mạc xanh” sinh thái (green deserts) [5], nghiên cứu không tìm thấy khác biệt đáng kể nào về mức độ đa dạng địa phương (α-diversity) hay khu vực (β-diversity) giữa rừng thông bản địa và không bản địa. Phát hiện này thách thức quan điểm cho rằng mọi rừng trồng bằng cây không bản địa đều có hại cho đa dạng sinh học [4].

Tuy nhiên, các yếu tố sinh thái nền tảng có sự khác biệt. Ở cả hai kiểu rừng, tán cây dày đặc làm giảm đa dạng, cho thấy ánh sáng là yếu tố then chốt. Nhưng trong khi độ phì nhiêu đất và sự ổn định khí hậu (oceanicity) có vai trò lớn hơn trong các khu rừng bản địa, thì các quần xã thực vật tầng dưới trong rừng không bản địa lại nhạy cảm hơn với lượng mưa và độ ẩm đất. Những khác biệt này phản ánh cách các “bộ lọc môi trường” ở cấp địa phương và vùng miền định hình đa dạng sinh học theo từng bối cảnh sinh thái cụ thể.

Kết quả cho thấy nếu rừng trồng sử dụng loài cây thuộc cùng khu vực địa lý sinh học (biogeographical region) và được thiết lập trong môi trường tương đồng với nơi phân bố tự nhiên của chúng, thì chúng có thể duy trì mức độ đa dạng và chức năng sinh thái tương đương. Tuy nhiên, các tác giả cũng cảnh báo không nên lạc quan thái quá. Việc bảo vệ rừng bản địa vẫn là ưu tiên hàng đầu, và trồng rừng bằng loài không bản địa chỉ nên được cân nhắc khi việc phục hồi loài bản địa là bất khả thi.

Thành công sinh thái của trồng rừng không phụ thuộc vào số lượng cây được trồng, mà là việc trồng đúng loài, đúng nơi. Việc lựa chọn kỹ lưỡng và đảm bảo tương thích sinh thái có thể góp phần giảm thiểu mất mát đa dạng sinh học đồng thời duy trì các dịch vụ hệ sinh thái thiết yếu [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Payn T, et al. (2015). Changes in planted forests and future global implications. Forest Ecology and Management, 352, 57-67. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2015.06.021 

[3] Zhu Y, et al. (2020). Effects of non-native tree plantations on the diversity of understory plants and soil macroinvertebrates in the Loess Plateau of China. Plant and Soil, 446, 357-368. https://doi.org/10.1007/s11104-019-04336-y 

[4] Bricca A, et al. (2025). Biodiversity within and beyond the native distribution of tree species: The case of Pinus nigra forests in Europe. Global Ecology and Biogeography, 34, e70036. https://doi.org/10.1111/geb.70036

[5] Pötzelsberger E, et al. (2020). Growing non-native trees in European forests brings benefits and opportunities but also has its risks and limits. Current Forestry Reports, 6, 339-353. https://doi.org/10.1007/s40725-020-00129-0

[6] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267