Thu hẹp “khoảng cách sinh thái” trong nông nghiệp: Hướng đi bền vững cho sản xuất lương thực

Vẹt Đầu Xám

22-04-2025

– Wherever there is food, there is freedom!

Trích “Dream”; Wild Wise Weird [1]

Nông nghiệp hiện đại đang đối mặt với một thách thức cấp bách: duy trì sản lượng cao trong khi giảm sự phụ thuộc vào phân bón và thuốc bảo vệ thực vật tổng hợp. Để giải quyết bài toán này, van Ittersum và cộng sự [2] đã giới thiệu khái niệm “khoảng cách sinh thái trong năng suất” (ecological yield gap), đề xuất một khuôn khổ nhằm cân bằng giữa năng suất nông nghiệp và tính bền vững môi trường.

Khoảng cách sinh thái trong năng suất đề cập đến tiềm năng gia tăng—hoặc duy trì—sản lượng cây trồng bằng cách tăng cường các dịch vụ hệ sinh thái như chu trình dinh dưỡng, kiểm soát dịch hại tự nhiên và cải thiện sức khỏe đất mà không cần tăng lượng đầu vào bên ngoài [2]. Khái niệm này dựa trên nền tảng của tăng cường sinh thái, thúc đẩy các thực hành như đa dạng hóa cây trồng, sử dụng cây dịch vụ và bổ sung hữu cơ để thay thế hoặc bổ trợ cho các đầu vào tổng hợp.

Bằng chứng thực nghiệm từ các trang trại châu Âu cho thấy có sự biến động lớn trong việc sử dụng đầu vào ngay cả khi đạt được mức năng suất tương đương. Các nghiên cứu cho thấy việc bón phân đạm có thể giảm ít nhất 20% và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật giảm tới 50% mà không làm giảm sản lượng, với điều kiện các dịch vụ hệ sinh thái được khai thác hiệu quả [3,4]. Ví dụ, luân canh cây trồng đa dạng và xen canh với cây họ đậu đã chứng minh khả năng cải thiện hiệu quả sử dụng đạm và kiểm soát sâu bệnh tự nhiên, từ đó giảm sự phụ thuộc vào các biện pháp hóa học [5,6].

Tuy nhiên, hiệu quả của tăng cường sinh thái phụ thuộc nhiều vào bối cảnh, bị chi phối bởi các yếu tố như chất lượng đất, điều kiện khí hậu, phương thức quản lý trang trại và động lực thị trường. Thêm vào đó, mặc dù các thực hành này mang lại lợi ích lâu dài về môi trường và kinh tế, yêu cầu đầu tư ban đầu và thời gian thu hồi lợi nhuận chậm có thể cản trở việc áp dụng nếu không có chính sách và cơ chế hỗ trợ phù hợp.

Van Ittersum và cộng sự [2] nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường hợp tác giữa các nhà khoa học nông nghiệp và nhà sinh thái học nhằm định lượng rõ ràng hơn đóng góp của các dịch vụ hệ sinh thái trong hệ thống nông nghiệp. Bằng cách thu hẹp khoảng cách sinh thái trong năng suất, ngành nông nghiệp có thể chuyển đổi theo hướng giảm phụ thuộc đầu vào, nâng cao hiệu suất môi trường và tăng khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu.

Cách tiếp cận này làm nổi bật mối liên kết nội tại giữa hoạt động của con người và hệ thống tự nhiên. Bằng cách áp dụng các giải pháp dựa vào tự nhiên trong nông nghiệp, xã hội có thể giảm chi phí môi trường đồng thời thúc đẩy sản xuất lương thực bền vững [7,8]. Tuy nhiên, để hiện thực hóa tiềm năng này, cần phải cân nhắc kỹ lưỡng về tính khả thi kinh tế, hành vi ra quyết định của nông dân và việc triển khai các chính sách hỗ trợ hiệu quả.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] van Ittersum MK, et al. (2025). Narrowing the ecological yield gap to sustain crop yields with less inputs. Global Food Security, 45, 100857. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2025.100857 

[3] Silva JV, et al. (2021). Agronomic analysis of nitrogen performance indicators in intensive arable cropping systems: an appraisal of big data from commercial farms. Field Crops Research, 269, 108176. https://doi.org/10.1016/j.fcr.2021.108176 

[4] Nandillon R, et al. (2024). Crop management strategy redesign enables a reduction in reliance on pesticides: a diachronic approach based on a diversity of French commercial farms. Agriculture, Ecosystems & Environment, 366, 108949. https://doi.org/10.1016/j.agee.2024.108949 

[5] El Khosht FF, et al. (2025). Rotational grass-legume leys increase arable crop yields, particularly at low N fertiliser rates. Field Crops Research, 326, 109835. https://doi.org/10.1016/j.fcr.2025.109835 

[6] Emery SE, et al. (2021). The potential of intercropping for multifunctional crop protection in oilseed rape (Brassica napus L.). Frontiers in Agronomy, 3, 782686. https://doi.org/10.3389/fagro.2021.782686 

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267