Sửa chữa khả năng sửa chữa: Khi chấm điểm sửa chữa trở thành công cụ chuyển hóa hệ thống

Vịt Mỏ Thìa

20-04-2025

At a high level of knowledge, learning naturally has to be paired with practice.

Trích “Bird Village Economics”; Wild Wise Weird [1]

Khi các xã hội hướng đến mục tiêu kinh tế tuần hoàn, khả năng sửa chữa sản phẩm tiêu dùng nổi lên như một vấn đề cốt lõi của phát triển bền vững. Các hệ thống chấm điểm mức độ dễ sửa chữa—đối với điện thoại thông minh, máy hút bụi, hay tivi—đóng vai trò thiết yếu trong việc định hình tiêu chuẩn thiết kế, cung cấp thông tin cho chính sách, và hỗ trợ người tiêu dùng đưa ra lựa chọn có trách nhiệm [2,3]. Một nghiên cứu gần đây của Dangal và cộng sự [3] đã đánh giá nghiêm ngặt độ tin cậy và giá trị thực tiễn của bốn hệ thống phổ biến: French Reparability Index (FRI), hệ thống của Joint Research Centre (JRC), iFixit, và tiêu chuẩn ONR19202 của Áo.

Các nhà nghiên cứu tiến hành thử nghiệm thực nghiệm trên 21 sản phẩm, so sánh điểm số giữa các hệ thống và đối chiếu với dữ liệu thực tế như thời gian tháo rời và khả năng tiếp cận linh kiện thay thế. Mặc dù điểm số tổng thể có tương quan khá cao, phân tích cho thấy các hệ thống thường không phản ánh chính xác tính khả thi khi sửa chữa thực tế. Trong nhiều trường hợp, sản phẩm vẫn được chấm điểm cao dù có linh kiện thiết yếu không thể tháo rời hoặc có chi phí thay thế quá đắt đỏ—cho thấy khoảng cách giữa logic chấm điểm và thách thức sửa chữa ngoài đời.

Nguồn gốc của vấn đề nằm ở cấu trúc trọng số trong tiêu chí chấm điểm. Ví dụ, FRI có tính đến chi phí linh kiện nhưng lại coi nhẹ khả năng tháo rời. Ngược lại, hệ thống JRC nhấn mạnh đến tháo lắp nhưng không xét giá linh kiện. iFixit tập trung hẹp vào pin và màn hình, trong khi ONR19202 lại có hướng dẫn mơ hồ, dẫn đến kết quả mang tính chủ quan.

Để khắc phục những bất cập này, nhóm nghiên cứu đề xuất phương pháp tiếp cận “yếu tố giới hạn” (limiting factor) [5]. Theo đó, các khuyết điểm nghiêm trọng—như linh kiện không thể tiếp cận hoặc chi phí thay thế quá cao—sẽ làm giảm mạnh điểm tổng thể của sản phẩm. Cách tiếp cận này giúp ngăn điểm số cao ở các tiêu chí phụ che mờ những lỗi thiết kế lớn [6]. Nhóm tác giả cũng đề xuất thay thế phương pháp đếm bước tháo lắp truyền thống bằng phương pháp DaRT proxy time, vốn cho kết quả chính xác hơn ở mọi dòng sản phẩm.

Vượt ra ngoài cải tiến kỹ thuật, nghiên cứu còn nhấn mạnh các tác động sâu rộng đến tư duy thiết kế sản phẩm. Hệ thống chấm điểm khả năng sửa chữa hiệu quả không chỉ giúp người tiêu dùng ra quyết định tốt hơn, mà còn thúc đẩy nhà sản xuất ưu tiên độ bền, khả năng tiếp cận linh kiện và tính minh bạch trong thiết kế [7]. Nói cách khác, việc “sửa chữa cách chúng ta đánh giá khả năng sửa chữa” là điều thiết yếu—không chỉ đối với sản phẩm, mà còn để khôi phục sự cân bằng giữa hệ thống công nghiệp và thế giới tự nhiên [8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Marikyan D, Papagiannidis S. (2024). Exercising the ‘Right to Repair’: a customer’s perspective. Journal of Business Ethics, 193, 35-61. https://doi.org/10.1007/s10551-023-05569-9 

[3] Hervier Marie A, et al. (2018). Benchmark International.

[4] Dangal S, et al. (2025). Empirical evaluation of reparability scoring systems for validity and reliability. Resources, Conservation and Recycling, 218, 108211. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2025.108211

[5] Bautsch M. (2010). On limiting effects in comparative testing. http://dx.doi.org/10.13140/RG.2.2.35313.25446 

[6] Cordella M, et al. (2019). Analysis and development of a scoring system for repair and upgrade of products. Publications Office of the European Union.

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267