Phương pháp nghiên cứu trong kỷ nguyên khủng hoảng khí hậu: Hướng đến sự phản tư, công bằng và nhân bản

Chim Điên Mặt Xanh

19-04-2025

While eating much less, the chicks in our village still gain weight very well; for example, the Sham-bird family’s children increased their weight by 50% during the campaign! Members of all other families also gain weight, although they ate less and defecated much less! Upon checking their house’s droppings site, only Mr. Sparrow’s family pooped more than the permitted threshold. However, the village decides not to prohibit them from defecating because they seem to try really hard to eat less. The whole family of Mr. and Mrs. Sparrows is now emaciated, with only skin and bones being seen. Even their feathers molt seriously.

Mr. Sparrow’s family then flies to the middle and shows the village their severe malnutrition to prove they have tried their best to eat the least possible. All the birds show their sympathy and agree not to punish.

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird [1]

Khi các thảm họa liên quan đến khí hậu ngày càng gia tăng cả về tần suất lẫn mức độ nghiêm trọng, nền tảng đạo đức và thực hành của nghiên cứu khoa học cũng đang chịu nhiều áp lực. Trước bối cảnh này, Valerie Berseth và Angeline Letourneau [2] đã đề xuất một khung phương pháp mang tính chuyển hóa—Climate Change-Conscious (CCC) Methodologies—nhằm tái định hình cách thức thiết kế, triển khai và truyền đạt nghiên cứu trong thời đại gián đoạn môi trường ngày càng sâu sắc.

Trọng tâm của CCC methodologies là cam kết với nghiên cứu mang tính đạo đức, phản tư và đặt con người làm trung tâm. Các tiếp cận truyền thống thường tách biệt khoa học với hậu quả xã hội và sinh thái mà nó tạo ra [3–5]. Berseth và Letourneau [2] cho rằng sự tách biệt này không còn khả thi. Dù là phương pháp kỹ thuật hay lý thuyết, nghiên cứu luôn tác động đến—và bị tác động bởi—cộng đồng và hệ sinh thái nơi nó được triển khai. Ví dụ, công nghệ nhập vai như hình ảnh do AI tạo ra mô phỏng tương lai khí hậu có thể nâng cao nhận thức, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro gây tổn thương tâm lý hoặc xuyên tạc văn hóa nếu không được sử dụng cẩn trọng [6].

Các tác giả đề xuất bốn trụ cột định hướng [2]: nghiên cứu có trách nhiệm và nhân bản, sự dịch chuyển của tính dễ bị tổn thương (shifting vulnerabilities), khả năng thích ứng phương pháp luận, và sự hiện diện mang tính đạo đức tại các khu vực chịu ảnh hưởng bởi thảm họa. Nhà nghiên cứu cần nhận thức được rằng tính dễ tổn thương không tĩnh tại—nó có thể thay đổi giữa người tham gia, cộng đồng và cả chính bản thân nhà nghiên cứu—trước, trong và sau các khủng hoảng môi trường. Các thực hành mang tính thấu cảm với sang chấn (trauma-informed) và nhạy cảm văn hóa là điều cốt lõi để đảm bảo sự tham gia đạo đức, đặc biệt tại những cộng đồng đã và đang chịu thiệt thòi lịch sử hoặc phải đối mặt với các tình huống khẩn cấp chồng chéo.

CCC methodologies cũng đòi hỏi sự linh hoạt cao hơn trong thiết kế nghiên cứu. Việc cứng nhắc bám theo các phương pháp truyền thống có thể không còn phù hợp trong bối cảnh bị gián đoạn. Thay vào đó, các cách tiếp cận thích nghi—như methodological bricolage (lắp ghép phương pháp) hoặc thay đổi địa điểm nghiên cứu—giúp duy trì độ tin cậy khoa học trong khi vẫn ứng phó hiệu quả với điều kiện biến động. CCC cũng kêu gọi xem xét và giảm thiểu dấu chân môi trường của chính hoạt động nghiên cứu—từ phát thải do di chuyển đến tiêu thụ tài nguyên địa phương nhạy cảm với khí hậu.

Về bản chất, CCC methodologies định vị nghiên cứu như một thực hành mang tính quan hệ, bối cảnh hóa và định hướng công lý. Chúng thách thức quan niệm xem nghiên cứu như hành vi quan sát tách rời, và thay vào đó cổ vũ sự gắn kết sâu sắc với thực tế xã hội–sinh thái của các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi khí hậu. Nhờ đó, nghiên cứu học thuật không chỉ đóng góp cho tri thức khoa học mà còn hướng tới khả năng phục hồi, công bằng và phúc lợi tập thể [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Berseth, V., & Letourneau, A. (2025). Climate change-conscious methodologies: Ethical research in a changing world. WIREs Climate Change, 16(1), e933. https://doi.org/10.1002/wcc.933

[3] Davidson D. (2024). Feeling Climate Change: How Emotions Govern Our Responses to the Climate Emergency. Routledge.

[4] Reghezza-Zitt M, Rufat S. (2019). Disentangling the range of responses to threats, hazards and disasters. Vulnerability, resilience and adaptation in question. European Journal of Geography, 16. https://doi.org/10.4000/cybergeo.32917.

[5] Gaillard JC, Peek L. (2019). Disaster-zone research needs a code of conduct. Nature, 575, 440-442. https://www.nature.com/articles/d41586-019-03534-z 

[6] Luccioni A, et al. (2021). Using artificial intelligence to visualize the impacts of climate change. IEEE Computer Graphics and Applications, 41, 8-14. https://doi.org/10.1109/MCG.2020.3025425 

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267