Phá vỡ lối tăng trưởng cũ: Vì sao Áo vẫn tiêu thụ đất không bền vững?

Choắt Chân Đỏ

06-04-2025

The mansion is so roomy that the rats have moved in, too. Nothing I did could chase them away. These rotten rats were terribly hoggish. They ate up my entire fish inventory! Worse is they rummaged through the whole night. I didn’t dare to sleep because what if they ate me too in their search for food!?... I couldn’t cope with this and came back to the old house. There, even the crabs have taken over, filling the doorway with soil. This is why I have been homeless for the past few days.

Trích “Mansion”; Wild Wise Weird [1]

Tại Áo, tình trạng tiêu thụ đất—đặc biệt để phục vụ cho phát triển nhà ở, thương mại và hạ tầng—vẫn tiếp tục gia tăng, bất chấp nhiều thập kỷ triển khai các chính sách nhằm hạn chế xu hướng này. Tình trạng kéo dài này không chỉ đe dọa đa dạng sinh học và sức khỏe của đất mà còn làm suy yếu các mục tiêu môi trường và khí hậu rộng lớn hơn. Một nghiên cứu gần đây của Getzner và cộng sự [2] mang đến những góc nhìn quan trọng về các yếu tố kinh tế-xã hội, chính trị và tài khóa đang thúc đẩy các quyết định sử dụng đất không bền vững.

Nghiên cứu xác định rằng mô hình phát triển trọng tăng trưởng (growth paradigm) ăn sâu trong tư duy phát triển tại Áo là yếu tố trung tâm—một niềm tin phổ biến rằng gia tăng dân số, hạ tầng và hoạt động kinh tế sẽ cải thiện mức sống và củng cố tài chính của các đô thị [3]. Tuy nhiên, giả định này bị thách thức bởi bằng chứng thực nghiệm từ gần 2.100 đô thị, cho thấy rằng việc sử dụng đất mở rộng thường gắn liền với nợ công gia tăng và dòng tiền suy giảm, thay vì cải thiện hiệu quả tài chính [4].

Kết quả nghiên cứu còn cho thấy các đô thị nhỏ với thu nhập bình quân đầu người cao hơn lại có xu hướng tiêu thụ đất trên đầu người lớn hơn. Các nhà hoạch định địa phương, bị chi phối bởi động cơ chính trị như cơ hội tái đắc cử và chịu ảnh hưởng từ các nhóm lợi ích, thường ưu tiên phát triển ngắn hạn, dễ thấy—như khu nhà ở hoặc thương mại mới—thay vì cân nhắc đến tính bền vững dài hạn. Những xu hướng này bị khuếch đại bởi các thất bại về hành vi và thể chế, chẳng hạn như ảo giác tài khóa (fiscal illusion), khiến các địa phương đánh giá sai chi phí và lợi ích thực sự của tăng trưởng, và rủi ro đạo đức (moral hazard), khi các đô thị có hành vi tài chính rủi ro với giả định rằng chính phủ cấp cao hơn sẽ hỗ trợ tài chính nếu cần [2].

Một phát hiện đáng chú ý của nghiên cứu là mối tương quan không gian mạnh mẽ trong các quyết định sử dụng đất: các đô thị có xu hướng mô phỏng hành vi quy hoạch của các khu vực lân cận, qua đó tạo ra các mô hình tiêu thụ đất mang tính khu vực. Mặc dù đã có các khung pháp lý và chiến lược phát triển bền vững, các biện pháp này phần lớn không phát huy hiệu quả trong việc ngăn chặn phát triển thiếu bền vững—chủ yếu do cơ chế thực thi yếu kém và các khuyến khích tài khóa không phù hợp.

Để khắc phục những thiếu sót mang tính hệ thống này, các tác giả đề xuất áp dụng một số công cụ tài khóa có mục tiêu. Một trong số đó là thuế theo vùng khu vực (regional zoning tax)—một loại thuế quy hoạch khu vực đánh vào các đô thị có hoạt động phát triển mở rộng, trong đó doanh thu thuế được dành cho bảo tồn đa dạng sinh học. Một cơ chế khác là thuế sử dụng đất (land-use tax) đối với các nhà phát triển bất động sản tư nhân, được tính dựa trên giá trị tài sản gia tăng sau tái quy hoạch. Các công cụ này nhằm nội hóa chi phí môi trường bên ngoài của tiêu thụ đất và tạo ra rào cản kinh tế đối với hành vi sử dụng đất thiếu bền vững [2].

Tiêu thụ đất tại Áo không đơn thuần là một vấn đề kỹ thuật trong quy hoạch không gian, mà là biểu hiện của những động lực xã hội, chính trị và kinh tế sâu xa hơn. Việc giải quyết thách thức này đòi hỏi không chỉ cải thiện công cụ quy hoạch, mà còn là một cuộc đánh giá lại mang tính nền tảng đối với mô hình phát triển trọng tăng trưởng hiện hữu. Bằng cách điều chỉnh lại các khuyến khích chính sách và đối diện với những giả định cố hữu về phát triển, các nhà hoạch định có thể bắt đầu hài hòa khát vọng của con người với giới hạn sinh thái. Do đó, sử dụng đất bền vững đòi hỏi một quá trình chuyển đổi hệ thống—một định nghĩa lại về sự tiến bộ, sao cho hòa hợp với giới hạn của tự nhiên [5].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Getzner M, et al. (2025). Socio-economic, political and fiscal drivers of unsustainable local land use decisions. Land Use Policy, 153, 107537. https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2025.107537 

[3] Müller H, et al. (2024). Postwachstum in der Raumplanung – Kernelemente und Spurensuche in Österreich. In JS Dangschat, H Dumke, M Getzner, A Schneider, Y Șișman, B Steinbrunner, D Wagner. (Eds.). Biodiversitäts- und Bodenschutz in der Klima-, Energie- und Mobilitätswende. Jahrbuch Raumplanung (pp. 33-58). TU Academic Press.

[4] Bröthaler J, et al. (2023). Klimaorientierte und ressourcenschonende Raumentwicklung und Finanzausgleich – Zur Raumwirksamkeit des Finanzausgleichs unter besonderer Berücksichtigung des ÖREK 2030, des Klimaschutzes und des sparsamen Bodenverbrauchs [Climate-oriented and resource-conserving spatial development and financial equalization – On the spatial effectiveness of financial equalization with special consideration of the ÖREK 2030, climate protection and economical land use]. Report of a research project, commissioned by the Austrian Ministry of Finance. TU Wien, Vienna.

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267