Nông hộ nhỏ: Những người gìn giữ an ninh lương thực và cảnh quan sinh thái

Cu Sen

22-04-2025

– Wherever there is food, there is freedom!

Trích “Dream”; Wild Wise Weird [1]

Nông hộ nhỏ—những hộ canh tác dưới 2 ha đất—chiếm đến 84% tổng số trang trại trên toàn thế giới. Dù chỉ quản lý 11% diện tích đất nông nghiệp toàn cầu, họ lại sản xuất tới 35% lượng lương thực, cho thấy vai trò thiết yếu đối với an ninh lương thực [2]. Tuy nhiên, tại nhiều quốc gia đang phát triển, nhóm nông dân này đang chịu áp lực ngày càng lớn khi quy mô đất canh tác tiếp tục thu hẹp do gia tăng dân số, phân mảnh đất đai và thiếu cơ hội kinh tế ngoài lĩnh vực nông nghiệp [3].

Các mô hình phát triển truyền thống cho rằng khi nền kinh tế phát triển, đất đai sẽ tập trung lại, năng suất tăng lên, và dân cư nông thôn sẽ chuyển sang việc làm ngoài nông nghiệp. Tuy nhiên, quy luật này phần lớn đã bỏ qua các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Thay vào đó, nông hộ nhỏ đang rơi vào “bẫy nghèo kép” (double poverty trap)—kết hợp giữa diện tích đất ngày càng nhỏ và độ phì nhiêu đất suy giảm—khiến việc đảm bảo thu nhập bền vững từ nông nghiệp trở nên khó khăn hơn bao giờ hết [3].

Lowder và cộng sự [4] đặt nghi vấn đối với các định nghĩa hẹp về khả năng tồn tại của nông hộ chỉ dựa trên tiêu chí lợi nhuận thương mại. Họ đề xuất một khung đánh giá toàn diện hơn, bao gồm ba chiều cạnh:

• Khả năng thương mại (commercial viability): khả năng vận hành trang trại có lãi;

• Khả năng sinh kế (livelihood viability): vai trò của nông nghiệp trong đảm bảo lương thực hộ gia đình, đa dạng hóa thu nhập và quản lý rủi ro;

• Khả năng duy trì cảnh quan (landscape viability): đóng góp vào dịch vụ hệ sinh thái, đa dạng sinh học và di sản văn hóa [5].

  
  

Với nhiều hộ gia đình nông thôn, trang trại nhỏ không chỉ là đơn vị kinh tế mà còn là “lưới an toàn xã hội”, cung cấp sự ổn định trong bối cảnh việc làm ngoài nông nghiệp đầy bất định. Ngoài ra, nông hộ nhỏ còn duy trì đa dạng sinh học thông qua hệ thống canh tác đa dạng, và gìn giữ mối quan hệ văn hóa sâu sắc với đất đai [6,7].

Các tác giả kêu gọi xây dựng chính sách tích hợp, công nhận vai trò đa chiều của nông hộ nhỏ. Đầu tư vào hạ tầng nông thôn, chính sách an sinh xã hội, và cơ chế khuyến khích như chi trả cho dịch vụ hệ sinh thái là cần thiết để hỗ trợ nông hộ trong các chiến lược phát triển nông thôn bao trùm và có khả năng chống chịu [3].

Cuối cùng, sự tồn tại bền bỉ của nông hộ nhỏ không phải là dấu hiệu của trì trệ, mà là minh chứng cho năng lực thích nghi. Việc nhìn nhận nông hộ nhỏ như những người gìn giữ sinh kế và cảnh quan sẽ cho thấy cái giá—và cơ hội—thực sự trong việc hài hòa hóa phát triển con người với tự nhiên [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Lowder SK, et al. (2021). Which farms feed the world and has farmland become more concentrated? World Development, 142, 105455. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2021.105455 

[3] Giller KE, Andersson JA. (2025). How small is beautiful? Farm size and economic development in Africa. In M de Haas, KE Giller. (Eds.). Pathways to African Food Security: Challenges, Threats and Opportunities towards 2050 (pp. 187-198). Routledge.

[4] Lowder SK, et al. (2025). Decreasing farm sizes and the viability of smallholder farmers: Implications for resilient and inclusive rural transformation. Global Food Security, 45, 100854. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2025.100854 

[5] Hejnowicz AP, et al. (2014). Evaluating the outcomes of payments for ecosystem services programmes using a capital asset framework. Ecosystem Services, 9, 83-97. https://doi.org/10.1016/j.ecoser.2014.05.001 

[6] Altieri MA, et al. (2012). Agroecologically efficient agricultural systems for smallholder farmers: contributions to food sovereignty. Agronomy for Sustainable Development, 32, 1-13. https://doi.org/10.1007/s13593-011-0065-6 

[7] Hajdu F, et al. (2024). Rendering smallholders social: taking a social relations approach to understanding the persistence of smallholders in the rural Global South. Journal of Rural Studies, 111, 103432. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2024.103432 

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267