Những rào cản xã hội trong thích ứng với biến đổi khí hậu: Bài học từ phân tích toàn cầu

Mã Đề

23-04-2025

There must be a plan of action because delaying will be dangerous. Kingfisher is unsure if he is too worried, but every time he counts the fish in the pond, the number of fish seems to decrease. The hot and stressful weather also makes his feathers molt and grow slower. The situation seems life-threatening!

Trich “GHG Emissions”; Wild Wise Weird (2024)

Khi tác động của biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, việc thích ứng với các mối nguy do khí hậu gây ra — như lũ lụt và mực nước biển dâng (sea-level rise – SLR) — đã trở thành yêu cầu cấp bách. Một nghiên cứu mới đây của Gil-Clavel và cộng sự [1] mang đến những hiểu biết quan trọng về các rào cản dai dẳng đang cản trở hiệu quả của các nỗ lực thích ứng với biến đổi khí hậu (climate change adaptation – CCA) ở cấp độ chính phủ, cộng đồng và hộ gia đình. Bằng cách ứng dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên (natural language processing – NLP) và phân tích mạng lưới (network analysis) trên 240 bài báo khoa học, các tác giả đã hệ thống hóa và lập bản đồ mạng lưới phức tạp của các rào cản thích ứng.

Lũ lụt, hiện chiếm tới 69% thiệt hại toàn cầu liên quan đến khí hậu, được dự báo sẽ trở nên trầm trọng hơn khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng. Mặc dù tính cấp thiết là rõ ràng, các nỗ lực thích ứng vẫn còn rời rạc, với những khoảng trống lớn, đặc biệt ở các khu vực thu nhập thấp tại châu Phi và châu Á. Nghiên cứu xác định ba rào cản phổ biến ảnh hưởng đến mọi cấp độ: hạn chế về vốn xã hội (limited social capital), khó khăn kinh tế (economic hardship) và thiếu hỗ trợ từ chính phủ (insufficient government support) [1].

Ở cấp độ hộ gia đình, các rào cản tâm lý và văn hóa xã hội thường cản trở các hành động thích ứng [2]. Trong khi đó, các cộng đồng bị giới hạn bởi cấu trúc quản trị yếu kém và sự thiếu hụt thông tin cũng như nhận thức [3]. Ngay cả những phản ứng của chính phủ — vốn thường được xem là mạnh mẽ — cũng phụ thuộc lớn vào niềm tin xã hội, di sản thể chế và năng lực tài chính, cho thấy những điểm dễ bị tổn thương ngay trong các hệ thống chính thức [4].

Gil-Clavel và cộng sự [1] nhấn mạnh rằng thích ứng không chỉ là một thách thức kỹ thuật mà còn là một thách thức xã hội, bị chi phối bởi sự giao thoa giữa tính gắn kết xã hội, khả năng phục hồi kinh tế và hiệu quả thể chế. Nghiên cứu cũng cảnh báo về nguy cơ thích ứng sai hướng (maladaptation), đặc biệt khi các phản ứng ngắn hạn vô tình làm gia tăng sự dễ bị tổn thương lâu dài ở cấp cộng đồng.

Nghiên cứu này củng cố nhận thức rằng thành công trong thích ứng với biến đổi khí hậu đòi hỏi nhiều hơn các hạ tầng cứng hay các chỉ thị chính sách. Nó kêu gọi các cách tiếp cận tích hợp nhằm củng cố mạng lưới xã hội, đảm bảo tiếp cận công bằng với nguồn lực tài chính và thúc đẩy quản trị thích ứng (adaptive governance). Sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các hệ thống xã hội và các lực lượng tự nhiên là điều rõ ràng: khả năng chống chịu trước các mối đe dọa khí hậu phụ thuộc vào việc giải quyết những rào cản xã hội sâu sắc này [5,6]. Vượt qua chúng không chỉ là vấn đề tài chính — mà là nghĩa vụ tập thể nhằm bảo vệ cuộc sống và sinh kế trong một thế giới đang thay đổi [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Gil-Clavel S, et al. (2025). Patterns in reported adaptation constraints: insights from peer-reviewed literature on floods and sea-level rise. Current Opinion in Environmental Sustainability, 72, 101502. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2024.101502

[2] Rahman MF, et al. (2023). Locally led adaptation: promise, pitfalls, and possibilities. Ambio, 52, 1543-1557. https://doi.org/10.1007/s13280-023-01884-7 

[3] Schipper ELF. (2020). Maladaptation: when adaptation to climate change goes very wrong. One Earth, 3, 409-414. https://doi.org/10.1016/j.oneear.2020.09.014 

[4] Neil Adger W, et al. (2005). Successful adaptation to climate change across scales. Global Environmental Change, 15, 77-86. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2004.12.005 

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44