Lời nói xanh, hành động rỗng? Quảng bá môi trường của doanh nghiệp và thực tế đổi mới ở Trung Quốc

Bắt Cô Trói Cột

14-04-2025

He was recognized by his fellow villagers as a powerful and knowledgeable figure. The more other birds praised him, the more he wanted. At some point, Kingfisher wanted all the praises and flatteries he had received to become official, and his merits would be widely introduced to the whole Bird Village.

Trích “Accolades”; Wild Wise Weird [1]

Khi mối quan ngại về khí hậu ngày càng gia tăng, nhiều doanh nghiệp tích cực quảng bá hình ảnh thân thiện môi trường thông qua báo cáo thường niên, chiến dịch truyền thông, và các bản công bố bền vững [2–4]. Nhưng liệu những tuyên bố xanh này có thực sự phản ánh hành động môi trường có ý nghĩa? Một nghiên cứu gần đây của Lai và cộng sự [5] đã khảo sát câu hỏi này thông qua dữ liệu từ các công ty niêm yết A-share tại Trung Quốc trong giai đoạn 2008–2020. Kết quả cho thấy một khoảng cách đáng lo ngại giữa lời nói môi trường và thực tiễn đổi mới công nghệ xanh.

Nghiên cứu cho thấy tuyên truyền môi trường của doanh nghiệp (corporate environmental publicity – CEP) có liên quan đến gia tăng số lượng bằng sáng chế xanh, nhưng phần lớn sự gia tăng này đến từ đổi mới mang tính chiến lược, chứ không phải đổi mới thực chất. Các sáng chế chiến lược—chẳng hạn bằng sáng chế mô hình tiện ích xanh (green utility model patents)—thường có chi phí thấp, ít rủi ro, và chủ yếu được sử dụng để tô điểm hình ảnh doanh nghiệp, hơn là tạo ra tác động thực sự đến môi trường [6]. Ngược lại, đổi mới thực chất, được đo lường qua các bằng sáng chế phát minh có tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn, gần như không có cải thiện đáng kể [7].

Nghiên cứu xác định bốn cơ chế chính thúc đẩy sự lệch pha này:

• Greenwashing – Doanh nghiệp phóng đại nỗ lực bảo vệ môi trường để đáp ứng kỳ vọng của công chúng và nhà đầu tư.

• Quản lý danh tiếng – Tập trung vào sản phẩm bề mặt để duy trì hình ảnh "xanh" thay vì đổi mới sâu.

• Ưu đãi tài chính – Trợ cấp công thường được cấp dựa trên cam kết thể hiện, thay vì kết quả thực chứng.

• Thao túng R&D – Báo cáo R&D bị điều chỉnh hoặc chuyển hướng nhằm tạo ấn tượng đang đổi mới, dù thiếu tiến bộ thực chất.

  
  

Đáng chú ý, xu hướng đổi mới bề mặt phổ biến hơn ở các doanh nghiệp gây ô nhiễm nặng. Ngược lại, những công ty được chứng nhận ISO14001, nhận trợ cấp từ các chương trình kiểm định nghiêm ngặt của chính phủ, hoặc đặt gần các cơ quan quản lý môi trường, có xu hướng đầu tư vào đổi mới xanh thực chất. Những phát hiện này nhấn mạnh vai trò của bối cảnh chính sách và văn hóa tổ chức trong định hình hành vi môi trường của doanh nghiệp.

Nghiên cứu cũng đưa ra cảnh báo: không nên quá phụ thuộc vào công bố tự nguyện của doanh nghiệp như một thước đo cho hiệu suất môi trường. Nếu thiếu các tiêu chuẩn báo cáo chặt chẽ, đánh giá độc lập, và chính sách khuyến khích phù hợp, công bố xanh có thể trở thành công cụ quản lý danh tiếng hơn là đòn bẩy chuyển đổi bền vững.

Trong thế cân bằng mong manh giữa tham vọng kinh tế và trách nhiệm sinh thái, ý định cần phải đi đôi với hành động có thể kiểm chứng. Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên (nature–human nexus) đòi hỏi không chỉ lời nói, mà còn là trách nhiệm giải trình, minh bạch, và cam kết đổi mới bền vững một cách chân thực [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Aerts W, Cormier D. (2009). Media legitimacy and corporate environmental communication. Accounting, Organizations and Society, 34(1), 1-27. https://doi.org/10.1016/j.aos.2008.02.005 

[3] Cho CH, Patten DM. (2007). The role of environmental disclosures as tools of legitimacy: A research note. Accounting, Organizations and Society, 32(7-8), 639-647. https://doi.org/10.1016/j.aos.2006.09.009 

[4] Torelli R, et al. (2020). Greenwashing and environmental communication: Effects on stakeholders’ perceptions. Business Strategy and the Environment, 29(2), 407-421. https://doi.org/10.1002/bse.2373 

[5] Lai H, et al. (2025). Corporate environmental publicity and green innovation: are words consistent with actions? Humanities and Social Sciences Communications, 12, 514. https://www.nature.com/articles/s41599-025-04826-8 

[6] Tong TW, et al. (2014) Patent regime shift and firm innovation: Evidence from the second amendment to China’s patent law. Academy of Management Proceedings, 2014(1), 14174. https://doi.org/10.5465/ambpp.2014.14174abstract 

[7] Jiang L, Bai Y. (2022). Strategic or substantive innovation? The impact of institutional investors’ site visits on green innovation evidence from China. Technology in Society, 68, 101904. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2022.101904 

[8] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267