Lịch sử tiền hiện đại và chính sách khí hậu: Bài học từ quá khứ cho một tương lai bền vững

Cò Trắng

19-04-2025

Recently, the intelligence of Kingfisher has blossomed remarkably. Yet, near his dwelling, across two ponds, lived a sage known as Monk Bird. After just a few conversations, Kingfisher realized he still had much to learn.

Trích “Meditation Master”; Wild Wise Weird [1]

Khi các thách thức khí hậu ngày càng gay gắt, các nhà hoạch định chính sách đang dần tìm kiếm cảm hứng từ quá khứ. Trong một tổng quan toàn diện, Haldon và cộng sự [2] khám phá cách mà tri thức lịch sử tiền hiện đại có thể đóng góp cho chính sách khí hậu và phát triển bền vững hiện nay—đồng thời chỉ ra những phức tạp về phương pháp khi áp dụng kiến thức này vào thực tiễn.

Nhóm tác giả phân loại nghiên cứu lịch sử thành ba kiểu chức năng. Kiểu 1 bao gồm các phân tích định lượng quy mô lớn, như Seshat Databank, giúp phát hiện các mô hình cấu trúc dài hạn trong quá trình phát triển xã hội. Tuy nhiên, cách tiếp cận này có thể làm lu mờ các động lực địa phương quan trọng trong việc lý giải các phản ứng cụ thể trong quá khứ. Kiểu 2 là các nghiên cứu so sánh các biến đổi xã hội lớn, tập trung vào thực hành văn hóa, niềm tin và chiến lược thích nghi. Kiểu 3 bao gồm các nghiên cứu tình huống địa phương, mang lại giá trị ứng dụng chính sách trực tiếp nhất bằng cách giải quyết các thách thức môi trường cụ thể trong từng bối cảnh lịch sử [2].

Hai nghiên cứu điển hình minh họa rõ ứng dụng thực tế của lịch sử. Tại Đông Địa Trung Hải, các bằng chứng khảo cổ và lịch sử đã góp phần định hình chiến lược quản lý nước hiện đại ở Istanbul, cũng như phục hồi các thực hành nông nghiệp truyền thống như trồng ô liu ở tây nam Thổ Nhĩ Kỳ [3,4]. Tại Bắc Đại Tây Dương, sự khác biệt trong tiến trình của các khu định cư người Bắc Âu—suy thoái ở Greenland nhưng bền vững ở Iceland—đưa ra các bài học quan trọng về thích nghi dài hạn, quản lý tài nguyên dựa vào cộng đồng, và kế hoạch phòng ngừa thiên tai [5,6].

Tuy có tiềm năng lớn, tri thức lịch sử vẫn gặp nhiều rào cản khi tiếp cận chính sách. Các nhà hoạch định thường ưa chuộng những câu chuyện giản lược, mang tính quốc gia, phù hợp với chương trình nghị sự hiện tại—trong khi nguyên nhân lịch sử thường phức tạp và đa chiều. Hơn nữa, các yếu tố như kháng cự văn hóa hoặc bất bình đẳng cấu trúc có thể cản trở việc triển khai các chiến lược dựa trên lịch sử, đặc biệt nếu chúng thiếu tính bản địa hóa hoặc vô tình tái tạo bất công xã hội [2].

Haldon và cộng sự [2] cho rằng, bất chấp những giới hạn này, nghiên cứu lịch sử vẫn có thể đóng vai trò thiết yếu trong việc định hình các khung chính sách hướng đến bền vững và khả năng chống chịu. Để hiện thực hóa tiềm năng đó, các nhà sử học cần chủ động hợp tác liên ngành, trình bày kết quả nghiên cứu theo cách dễ tiếp cận và phù hợp với nhu cầu của nhà hoạch định.

Tiền lệ lịch sử không chỉ tiết lộ các mô hình thích nghi mà còn làm nổi bật cái giá xã hội của khả năng chống chịu [7,8]. Khi nhân loại đối mặt với tương lai bất định, những hiểu biết này nhắc chúng ta rằng giải pháp bền vững cần tính đến cả thực tế sinh thái và trải nghiệm sống của các cộng đồng bị ảnh hưởng.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Haldon J, et al. (2024). Past Answers to present concerns. The relevance of the premodern past for 21st Century policy planners: Comments on the state of the field. WIREs Climate Change, 16, e923. https://doi.org/10.1002/wcc.923

[3] England J, et al. (2021). Olive Cultivation at High Altitudes in Anatolia: Exploiting Micro-Localities in Ancient Asia Minor. In C Roosevelt, J Haldon (Eds.). Değişim Rüzgarları/Winds of Change (pp. 219-227). Koc University Press.

[4] Kourgialas NN, et al. (2022). Good agricultural practices related to water and soil as a means of adaptation of Mediterranean olive growing to extreme climate-water conditions. Sustainability, 14, 13673. https://doi.org/10.3390/su142013673 

[5] Dugmore A, et al. (2020). Chapter 6. Continuity in the face of a slowly unfolding catastrophe: The persistence of Icelandic settlement despite large-scale soil erosion. In F Riede, P Sheets. (Eds.). Going Forward by Looking Back: Archaeological Perspectives on Socio-Ecological Crisis, Response, and Collapse (pp. 162-199). Berghahn Books. 

[6] Jackson R, et al. (2018). Disequilibrium, adaptation, and the Norse settlement of Greenland. Human Ecology, 46, 665-684. https://doi.org/10.1007/s10745-018-0020-0 

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267