Lâm nghiệp 5.0: Định hình tương lai quản lý rừng bền vững cùng trí tuệ nhân tạo

Kiến Lửa

23-04-2025

[…] the age of technology has arrived, and Kingfisher has decided it’s time for something new: Technological Innovation. Innovation can help Kingfisher conserve energy while maintaining a sense of tranquility, which is suitable for an increasingly advanced age with diminishing physical strength.

Trích “Innovation”; Wild Wise Weird (2024)

Khi tiến bộ công nghệ đang định hình lại các ngành công nghiệp, lĩnh vực lâm nghiệp cũng đứng trước ngưỡng cửa của một cuộc chuyển đổi then chốt. Lâm nghiệp 5.0 (Forestry 5.0), kế thừa các nguyên lý từ Công nghiệp 5.0 (Industry 5.0), mở ra một mô hình mới, nơi trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence – AI) tập trung vào con người, hợp tác với thay vì thay thế chuyên môn con người, nhằm thúc đẩy quản lý rừng bền vững, hiệu quả và có khả năng chống chịu cao [1].

Khác với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây — vốn đặc trưng bởi tự động hóa và sự thay thế lao động thủ công — Lâm nghiệp 5.0 nhấn mạnh sự cộng hưởng giữa con người và AI. Cách tiếp cận này khai thác các năng lực của AI trong các lĩnh vực như nhận diện tự động các loài cây (automated tree species identification), khai thác chính xác (precision harvesting), tối ưu hóa logistics vận chuyển gỗ, và giám sát sức khỏe rừng theo thời gian thực thông qua máy bay không người lái (drones) và mạng lưới cảm biến (sensor networks). Những đổi mới này nhằm tăng năng suất đồng thời bảo vệ toàn vẹn sinh thái [2,3].

Dù đầy hứa hẹn, quá trình chuyển đổi sang Lâm nghiệp 5.0 vẫn đối mặt với nhiều thách thức lớn. Chi phí công nghệ cao, hạn chế về cơ sở hạ tầng và sự phức tạp vốn có của các hệ sinh thái rừng cản trở việc triển khai rộng rãi. Hơn nữa, việc đảm bảo triển khai AI một cách minh bạch, có đạo đức và tuân thủ pháp luật — đặc biệt dưới các khuôn khổ như Đạo luật AI châu Âu (European AI Act) — là điều thiết yếu để duy trì niềm tin công chúng và bảo vệ lợi ích của cả con người lẫn môi trường [4].

Trọng tâm của tầm nhìn này là mô hình con người trong vòng lặp (human-in-the-loop), trong đó các hệ thống AI đóng vai trò hỗ trợ quyết định, nâng cao năng lực phán đoán của con người trong các lĩnh vực then chốt như phát hiện cháy rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên bền vững. Mô hình hợp tác này đảm bảo rằng các tiến bộ công nghệ luôn gắn liền với tri thức sinh thái, giá trị xã hội và nguyên tắc đạo đức [1].

Những cân nhắc về chi phí không chỉ giới hạn ở đầu tư công nghệ mà còn bao gồm cam kết dài hạn trong đào tạo lại lực lượng lao động (workforce reskilling), thích ứng quy định (regulatory adaptation), và liên tục cân bằng giữa năng suất kinh tế và trách nhiệm sinh thái.

Lâm nghiệp 5.0 cuối cùng không chỉ là một bước chuyển về công nghệ — mà còn là sự tái định nghĩa mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên [5,6]. Bằng cách thúc đẩy sự hợp tác giữa các chuyên gia AI và những người làm nghề lâm nghiệp, khuôn khổ mới nổi này hướng tới việc xây dựng hệ thống quản lý rừng vừa khả thi về kinh tế, vừa bền vững về sinh thái và công bằng về xã hội [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Holzinger A, et al. (2024). From Industry 5.0 to Forestry 5.0: Bridging the gap with Human-Centered Artificial Intelligence. Current Forestry Reports, 10, 442-455. https://doi.org/10.1007/s40725-024-00231-7 

[2] Broo DG, et al. (2022). Rethinking engineering education at the age of industry 5.0. Journal of Industrial Information Integration, 25, 100311. https://doi.org/10.1016/j.jii.2021.100311

[3] Holzinger A, et al. (2022). Digital Transformation in smart farm and forest operations needs human-centered AI: challenges and future directions. Sensors, 22, 3043. https://doi.org/10.3390/s22083043

[4] Hoenigsberger F, et al. (2024). Explainable Artificial Intelligence to support work safety in forestry: Insights from two large datasets, open challenges and future work. Applied Sciences, 14, 3911. https://doi.org/10.3390/app14093911

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44