Làm thế nào những con đường mòn và đồi hoang lại kết nối chúng ta với thiên nhiên?

Chào Mào

02-04-2025

Only those who have lived among the birds could truly appreciate the magic of their singing. At daybreak, the bushes and the alley corners would all be drenched in a vibrant chorus of birdsongs. The whole scene is exhilarating, exuding the mysterious vibes of a major orchestra.

Trích “Conductor”; Wild Wise Weird [1]

Trong bối cảnh sự tách rời về tâm lý giữa con người và thế giới tự nhiên ngày càng gia tăng, các nhà nghiên cứu đang tìm hiểu xem những đặc điểm cụ thể của môi trường ảnh hưởng như thế nào đến cảm giác kết nối của mỗi người với thiên nhiên. Trong một nghiên cứu gần đây, Lengieza, Richardson và Hughes [2] đã giới thiệu một phương pháp phân tích mạng lưới mới để xác định những yếu tố môi trường nào đóng góp mạnh mẽ nhất vào cảm giác kết nối với thiên nhiên (nature connectedness) - một trạng thái tâm lý quan trọng liên quan đến cả hạnh phúc cá nhân và hành vi thân thiện với môi trường [3,4].

Nghiên cứu này có sự tham gia của 205 người từ Vương quốc Anh. Họ được yêu cầu nhớ lại bốn trải nghiệm ngoài trời trước đây - ba trải nghiệm mà họ cảm thấy đặc biệt kết nối với thiên nhiên và một trải nghiệm không như vậy. Sử dụng phương pháp sắp xếp thẻ, những người tham gia đánh giá sự hiện diện và mức độ nổi bật của hơn 30 đặc điểm môi trường trong mỗi trải nghiệm. Phân tích cho thấy rằng "thiên nhiên vùng cao" - bao gồm cảnh quan hoang dã, núi non và động vật hoang dã - và "thiên nhiên ven biển" - như bãi biển và đại dương - có liên hệ tích cực nhất với sự kết nối với thiên nhiên. Ngược lại, những đặc điểm biểu thị sự hiện diện của con người, chẳng hạn như đường trải nhựa, xe cơ giới và các tòa nhà, lại có mối liên hệ tiêu cực mạnh mẽ nhất.

Điều quan trọng là, các đặc điểm như đường mòn (trails), thiên nhiên hoang dã (wild nature) và núi non (mountains) không chỉ có tác động tích cực mà còn đóng vai trò trung tâm trong mạng lưới các trải nghiệm. Tính trung tâm này cho thấy rằng những đặc điểm này thường xuất hiện đồng thời với các yếu tố quan trọng khác hỗ trợ cảm giác kết nối với thiên nhiên. Ví dụ, đường mòn có thể đóng vai trò là cầu nối quan trọng để mọi người tiếp cận và tương tác với nhiều khía cạnh đa dạng và ý nghĩa của môi trường tự nhiên - chẳng hạn như gặp gỡ động vật hoang dã, đồng cỏ rộng mở và cảnh quan tuyệt đẹp - những điều này làm sâu sắc thêm sự kết nối của họ.

Điều thú vị là, các đặc điểm vùng đất thấp phổ biến như cây cối và đồng cỏ ít có ảnh hưởng hơn trừ khi chúng gắn liền với các yếu tố hoang dã hơn. Thậm chí đáng ngạc nhiên hơn là tác động không đáng kể của các yếu tố khó chịu trong thiên nhiên - như côn trùng, bụi bẩn và bùn lầy - đối với sự kết nối, điều này thách thức những giả định rằng những đặc điểm như vậy làm giảm sự gắn kết. Mặt khác, sự hiện diện của rác thải, ngay cả ở những khu vực hoang dã, có thể làm giảm đáng kể cảm giác kết nối với thiên nhiên.

Những phát hiện này mang lại những ý nghĩa quan trọng cho thiết kế đô thị và cảnh quan. Tăng cường khả năng tiếp cận các không gian hoang dã và đa dạng sinh học đồng thời giảm thiểu cơ sở hạ tầng do con người xây dựng có thể hiệu quả hơn so với việc chỉ đơn giản là tăng thêm cây xanh trong thành phố. Những lựa chọn thiết kế tinh tế - chẳng hạn như sử dụng đường mòn để hướng du khách đi qua các khu vực hoang dã hơn hoặc che giấu các yếu tố nhân tạo sau thảm thực vật - có thể nâng cao cảm giác hoang dã của không gian, thúc đẩy mối quan hệ sâu sắc hơn giữa con người và thiên nhiên [2].

Sự cân bằng tế nhị giữa việc thiết kế để con người tiếp cận và bảo tồn tính hoang dã về sinh thái và nhận thức là cần thiết cho những trải nghiệm thiên nhiên ý nghĩa. Khi những nỗ lực giải quyết các cuộc khủng hoảng sinh thái ngày càng tăng, việc củng cố mối liên kết tâm lý giữa con người và thế giới tự nhiên thông qua quy hoạch cảnh quan chu đáo có thể là một bước tiến mạnh mẽ hướng tới sự bền vững [5].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Lengieza ML, et al. (2025). Feature networks: The environmental features that are central to nature-connectedness experiences. Landscape and Urban Planning, 259, 105362. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2025.105362 

[3] Barragan-Jason G, et al. (2022). Human–nature connectedness as a pathway to sustainability: A global meta-analysis. Conservation Letters, 15(1), e12852. https://doi.org/10.1111/conl.12852 

[4] Capaldi CA, et al. (2014). The relationship between nature connectedness and happiness: a meta-analysis. Frontiers in Psychology, 5, 976. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2014.00976 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267