Kền kền và chó nghiệp vụ: Đồng minh mới chống lại tội phạm môi trường

Khướu Vảy

18-04-2025

Two titles of nobility given by Humans are not easy for anyone living on this Earth to obtain.
[…] Any bird species that meets both of the above conditions will be listed as one facing a very high risk of complete extinction and should be included in the IUCN Red List.

Trích “Titles of Nobility”; Wild Wise Weird [1]

Đầu độc động vật hoang dã là một trong những hình thức tội phạm môi trường ngấm ngầm và khó phát hiện nhất. Bản chất kín đáo của hành vi này cản trở công tác giám sát, phá hoại nỗ lực bảo tồn, và đe dọa nghiêm trọng đến tính toàn vẹn của các hệ sinh thái [2,3]. Một nghiên cứu mới công bố trên Conservation Letters đã đề xuất một giải pháp sáng tạo: kết hợp theo dõi GPS trên các loài kền kền với tuần tra chống đầu độc và bản đồ rủi ro không gian để tăng cường khả năng phát hiện và phòng ngừa tại vùng tây bắc Tây Ban Nha [4].

Nghiên cứu đã theo dõi 25 cá thể kền kền Griffon (Gyps fulvus) và 26 cá thể kền kền râu (Gypaetus barbatus) được tái thả tại bốn khu vực có tỷ lệ đầu độc động vật hoang dã cao. Cả hai loài, đặc biệt dễ bị tổn thương bởi mồi độc, đều cho thấy mức độ chồng lấn cao với các vùng nguy cơ trên bản đồ rủi ro. Bằng cách tích hợp dữ liệu di chuyển của kền kền với hơn 200 lượt tuần tra sử dụng chó nghiệp vụ cùng bản đồ phân vùng, các nhà nghiên cứu đã xây dựng một chiến lược ưu tiên triển khai tuần tra và phát hiện những vùng rủi ro cao chưa được giám sát đầy đủ.

Kền kền Griffon, với phạm vi di chuyển rộng và tập tính kiếm ăn bầy đàn, cung cấp khả năng giám sát diện rộng; trong khi đó, kền kền râu, có phạm vi hẹp hơn, mang lại dữ liệu chi tiết tại các khu vực bảo tồn trọng điểm. Sự kết hợp giữa hai loài này hé lộ rằng có đến 4.000 km² vùng nguy cơ cao vẫn chưa được kiểm soát hiệu quả—cho thấy tiềm năng rõ ràng để tối ưu hóa nguồn lực tuần tra.

Đặc biệt, hành vi sinh học tự nhiên của kền kền làm nổi bật vai trò của chúng như những loài cảnh báo (sentinel species). Khả năng phát hiện xác chết nhanh chóng, ngay cả tại địa hình hiểm trở, khiến chúng trở thành đồng minh vô giá trong việc truy tìm dấu vết động vật bị đầu độc hoặc mồi độc—những mục tiêu mà con người khó phát hiện [5,6]. Khi phối hợp với các đội chó nghiệp vụ được huấn luyện chuyên biệt, phương pháp tiếp cận kép này giúp mở rộng phạm vi và nâng cao hiệu quả giám sát hiện trường.

Mô hình tích hợp này phản ánh một nhận thức then chốt tại giao điểm giữa tự nhiên và xã hội: động vật hoang dã có thể chủ động hỗ trợ con người trong công tác bảo tồn [7,8]. Bằng cách khai thác chuyển động của động vật như một hình thức "trí tuệ sinh thái", chúng ta không chỉ bảo vệ đa dạng sinh học mà còn tăng cường khả năng phản ứng chiến lược và dựa trên dữ liệu trước tội phạm môi trường.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Guitart R, et al. (2010). Animal poisoning in Europe. Part 3: Wildlife. The Veterinary Journal, 183, 260-265. https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2009.03.033 

[3] López-Bao JV, Mateo-Tomás P. (2022). Wipe out highly hazardous pesticides to deter wildlife poisoning: The case of Carbofuran and Aldicarb. Biological Conservation, 275, 109747. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2022.109747 

[4] Rodríguez-Pérez J, et al. (2025). Integrating GPS-tracked sentinel species into the fight against wildlife poisoning. Conservation Letters, 18, e13086. https://doi.org/10.1111/conl.13086

[5] Fernández-García M, et al. (2024). Strengths and limitations of official sources of wildlife poisoning data: A case study in Europe. Biological Conservation, 294, 110636. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2024.110636 

[6] Oliva-Vidal P, et al. (2024). Heterospecific visual cues and trophic facilitation processes used by a solitary bone-eating vulture. Ecosphere, 15, e4941. https://doi.org/10.1002/ecs2.4941 

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267