Kết nối quá khứ vì tương lai của động vật hoang dã: Một khuôn khổ sử dụng hồ sơ lịch sử trong bảo tồn

Diệc Đen

08-04-2025

[…] they were photographers who wanted to take several beautiful portraits of Kingfisher. This was something Kingfisher had longed for. They also said that the best photos of Kingfisher would be selected and given to the post office’s artists to produce Kingfisher stamps, with the hope that they would be the most beautiful stamp set in history.

Trích “Fragile Pride”; Wild Wise Weird [1]

Các tài liệu lịch sử bằng văn bản—như nhật ký của nhà thám hiểm, ghi chép của người định cư, nhật ký của nhà truyền giáo và báo cáo của các nhà tự nhiên học đầu tiên—là nguồn tài nguyên quý giá để tái dựng phân bố loài hoang dã và động thái quần thể trong quá khứ. Tuy nhiên, các ghi chép này thường tồn tại nhiều thiên lệch, thiếu nhất quán và khoảng trống thông tin nghiêm trọng. Trước những thách thức này, Díaz và Corti [2] đã đề xuất một khung phương pháp có cấu trúc nhằm đánh giá phê phán và cải thiện chất lượng dữ liệu lịch sử phục vụ cho công tác bảo tồn động vật hoang dã.

Mặc dù các nguồn tài liệu lịch sử từ lâu đã hỗ trợ cho nỗ lực bảo tồn toàn cầu, các tác giả cảnh báo về việc áp dụng chúng một cách thiếu thận trọng. Những tài liệu này thường phản ánh bối cảnh chính trị – xã hội thời kỳ chúng được tạo ra, dẫn đến sự ghi chép thiên lệch đối với các loài “có sức hút” (charismatic species), có giá trị kinh tế cao hoặc có thể tiêu thụ được. Đồng thời, cũng thường xảy ra tình trạng nhận diện sai loài do mô tả mơ hồ hoặc không nhất quán [3–5]. Ví dụ, các ghi chép động vật hoang dã ban đầu ở bang Illinois thường nhầm lẫn mèo rừng (Lynx rufus) với sư tử núi (Puma concolor), và chó sói đồng cỏ (Canis latrans) với sói xám (Canis lupus) [6].

Để khắc phục những hạn chế này, các tác giả đề xuất một quy trình bảy bước, bắt đầu từ việc xác định và xác thực nguồn tài liệu, kết thúc bằng việc đối chiếu chéo và diễn giải phê phán. Các công cụ hỗ trợ thực tiễn—bao gồm bản đồ cổ, chuyên môn sinh thái và phần mềm xử lý dữ liệu hiện đại—có thể được tích hợp ở từng bước. Cách tiếp cận hệ thống này giúp tăng cường độ tin cậy của các suy luận sinh thái được rút ra từ dữ liệu lịch sử, từ đó nâng cao giá trị của chúng trong khoa học bảo tồn [2].

Việc tích hợp dữ liệu lịch sử với các bằng chứng khoa học bổ trợ—như khảo cổ học, cổ sinh vật học và nghiên cứu sinh thái—là cần thiết để phát triển một hiểu biết toàn diện và tinh tế hơn về động lực loài hoang dã. Quan trọng hơn, cách tiếp cận này còn giải quyết các vấn đề đạo đức liên quan đến việc sử dụng sai hoặc diễn giải chọn lọc dữ liệu lịch sử, vốn có thể dẫn đến hiểu lầm trong nhận thức cộng đồng và các quyết định chính sách sai lệch [2].

Khung phương pháp mà các tác giả đề xuất đóng vai trò như một cầu nối quan trọng giữa quá khứ và hiện tại, hỗ trợ các nhà bảo tồn xác định chính xác hơn phạm vi phân bố lịch sử của các loài, nhận diện nguyên nhân suy giảm quần thể, và xây dựng các chiến lược phục hồi dựa trên bằng chứng [2]. Việc gìn giữ tính toàn vẹn của tri thức sinh thái lịch sử không chỉ là yêu cầu về độ chính xác khoa học—mà còn là nền tảng cho việc duy trì mối liên hệ lâu bền giữa xã hội loài người và thế giới tự nhiên [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Díaz NI, Corti P. (2025). Ensuring the quality of historical data for wildlife conservation: A methodological framework. Perspectives in Ecology and Conservation, 23(1), 32-38. https://doi.org/10.1016/j.pecon.2024.12.003

[3] Monsarrat LS, Kerley GIH. (2018). Charismatic species of the past: biases in reporting of large mammals in historical written sources. Biological Conservation, 223, 68-75. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2018.04.036 

[4] McClenachan L, et al. (2015). Drew The importance of surprising results and best practices in historical ecology. BioScience, 65(9), 932-939. https://doi.org/10.1093/biosci/biv100 

[5] Boshoff AF, Kerley GIH. (2010). Historical mammal distribution data: how reliable are written records? South African Journal of Science, 106(1), 26-33. https://hdl.handle.net/10520/EJC97005 

[6] Hoffmeister DF. (2002). Mammals of Illinois. University of Illinois Press.

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Further on informational quanta, interactions, and entropy under the granular view of value formation. https://philpapers.org/rec/VUOARN