Không phải cứ nguy hiểm là được trả cao: Định giá lại rủi ro lao động qua lăng kính hài lòng công việc

Diều Cá Bé

20-04-2025

Satisfied, Kingfisher eagerly looks forward to applying his new knowledge and developing further.

Trích “Feng Shui Professor”; Wild Wise Weird [1]

Việc đánh giá hợp lý sự đánh đổi giữa thu nhập và rủi ro nghề nghiệp là yếu tố thiết yếu để thiết kế chính sách lao động, y tế và môi trường hiệu quả. Trong kinh tế học, mô hình tiền lương hedonic (hedonic wage models) từ lâu được sử dụng để ước tính rằng công việc càng nguy hiểm thì mức lương càng cao, nhằm bù đắp cho mức độ rủi ro tăng lên [2,3]. Cách tiếp cận này đóng vai trò nền tảng trong việc tính toán chỉ số “Giá trị của một mạng sống thống kê” (Value of a Statistical Life – VSL)—một tham số quan trọng trong phân tích chi phí–lợi ích chính sách [4].

Tuy nhiên, một nghiên cứu mới của Ferreira, Martínez de Morentin và Erro-Garcés [5] đã đặt nghi vấn về giả định này. Dựa trên dữ liệu của 35.000 lao động tại 30 quốc gia châu Âu, nhóm tác giả phát hiện rất ít bằng chứng cho thấy người làm các công việc rủi ro cao—dù đo bằng tỷ lệ tai nạn khách quan hay nhận thức chủ quan—nhận được mức lương cao hơn. Thậm chí, trong nhiều trường hợp, lương còn thấp hơn so với người làm việc trong điều kiện an toàn hơn.

Sự lệch pha này bắt nguồn từ những giả định phi thực tế của mô hình hedonic: rằng thị trường lao động là cạnh tranh hoàn hảo, người lao động biết rõ thông tin, và việc chuyển việc không gặp trở ngại. Trong thực tế, chi phí tìm việc, phân biệt đối xử và bất cân xứng thông tin làm sai lệch những đánh đổi này, khiến các ước lượng dựa trên thị trường không đáng tin cậy.

Để khắc phục hạn chế, nhóm nghiên cứu áp dụng một phương pháp thay thế: cách tiếp cận “trải nghiệm ưu thích” (experienced preference approach) [5]. Thay vì suy diễn giá trị từ tiền lương, phương pháp này sử dụng mức độ hài lòng với công việc do người lao động tự báo cáo như một thước đo phúc lợi (utility) [6]. Bằng cách phân tích sự thay đổi mức độ hài lòng theo mức lương và rủi ro, nhóm tác giả ước lượng tỷ lệ đánh đổi cận biên—tức là số tiền người lao động cần được trả thêm để chấp nhận điều kiện xấu hơn mà vẫn giữ mức hài lòng không đổi.

Kết quả rất đáng chú ý:

• Trung bình, người lao động châu Âu sẵn sàng từ bỏ €27 mỗi giờ để loại bỏ rủi ro nghề nghiệp mà họ cảm nhận được—gấp ba lần mức lương trung bình theo giờ.

• Họ cũng sẵn sàng đánh đổi €11.906 mỗi năm để cải thiện điều kiện làm việc thêm một đơn vị trên thang đo chuẩn hóa.

  
  

Điều này cho thấy: rủi ro nghề nghiệp và điều kiện môi trường làm việc đang bị đánh giá thấp

trong cơ chế thị trường tiền lương. Nghiên cứu nhấn mạnh sự lệch pha giữa tín hiệu thị trường và trải nghiệm thực tế của người lao động, đặc biệt trong những thị trường lao động cứng nhắc và không hoàn hảo [5].

Kết luận, nghiên cứu chỉ ra rằng: dữ liệu phúc lợi chủ quan—như sự hài lòng với công việc—có thể bổ trợ cho các phương pháp định giá dựa trên thị trường, từ đó giúp các đánh giá chính sách phản ánh chính xác hơn chi phí thực sự của rủi ro và giá trị của an toàn, phẩm giá và sức khỏe tại nơi làm việc [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Rosen S. (1974). Hedonic prices and implicit markets: product differentiation in pure competition. Journal of Political Economy, 82, 34-55. https://doi.org/10.1086/260169 

[3] Jones-Lee M. (1974). The value of changes in the probability of death or injury. Journal of Political Economy, 82, 835-849. https://doi.org/10.1086/260238 

[4] Banzhaf HS. (2022). The value of statistical life: a meta-analysis of meta-analyses. Journal of Benefit-Cost Analysis, 13, 182-197. https://doi.org/10.1017/bca.2022.9 

[5] Ferreira S, et al. (2025). Measuring job risks when hedonic wage models do not do the job. Journal of Environmental Economics and Management, 130, 103120. https://doi.org/10.1016/j.jeem.2025.103120

[6] Helliwell JF, Huang H. (2010). How’s the job? Well-being and social capital in the workplace. ILR Review, 63, 205-227. https://doi.org/10.1177/001979391006300202 

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267