Không chỉ là tiền: Thiết kế chương trình thông minh giúp hộ thu nhập thấp tiết kiệm năng lượng hiệu quả hơn

Vịt Mỏ Thìa

20-04-2025

First come the ideas, then comes an action plan. Never mind the planning required, he excels at this—if a plan is incomplete or not assuring enough, he would correct it. Perfection naturally calls for dedication and diligence.

Trích “The Perfect Plan”; Wild Wise Weird [1]

Các chương trình của chính phủ nhằm nâng cao hiệu quả năng lượng cho hộ gia đình thu nhập thấp thường tập trung vào trợ cấp tài chính [2,3]. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tỷ lệ tham gia thường thấp, ngay cả khi mức hỗ trợ là rất hấp dẫn. Một nghiên cứu mới đánh giá Chương trình thay thế tủ lạnh (Refrigerator Replacement Program – RRP) tại Đức cho thấy: thiết kế thủ tục—cách hỗ trợ được triển khai—có thể quan trọng ngang, thậm chí hơn cả mức trợ cấp [4].

RRP là một phần trong sáng kiến rộng hơn mang tên “Energy-Saving-Check” (SSC), hỗ trợ thay thế các tủ lạnh cũ bằng các thiết bị tiết kiệm năng lượng [5]. Từ 2009 đến 2020, hơn 360.000 hộ gia đình đã nhận được đánh giá năng lượng tại nhà, trong đó 77.305 hộ đủ điều kiện để nâng cấp thiết bị với hỗ trợ tài chính.

Chương trình trải qua hai thay đổi chính:

1. Thay đổi thủ tục – từ hình thức đăng ký tự động và phiếu linh hoạt sang yêu cầu tự đăng ký với thời hạn nghiêm ngặt (chỉ có hai tháng và không được gia hạn).

2. Giảm mức trợ cấp – từ €150 xuống còn €100.

Trái với dự đoán, việc siết chặt thủ tục lại giúp tăng hiệu quả chương trình. Dù tỷ lệ đăng ký giảm từ gần 100% xuống còn khoảng 40%, nhưng những hộ chủ động tham gia lại có khả năng thực hiện thay thế cao hơn, giúp tăng tỷ lệ thay thế tủ lạnh lên đến 15 điểm phần trăm. Điều này cho thấy các yếu tố hành vi như đặt mục tiêu chủ động và động lực từ thời hạn rõ ràng có thể thúc đẩy hành động mạnh mẽ hơn.

Ngược lại, việc giảm €50 trợ cấp chỉ làm giảm tỷ lệ thay thế ở mức khiêm tốn 5–7 điểm phần trăm, và chỉ ảnh hưởng đến giai đoạn đăng ký, chứ không ảnh hưởng đến tỷ lệ đổi phiếu khi đã tham gia. Điều này cho thấy giá trị tiền tệ không đủ để thúc đẩy hành vi, nếu thiếu thiết kế thủ tục hiệu quả.

Ước tính sơ bộ từ nghiên cứu cho thấy hiệu quả của thay đổi thủ tục tương đương việc tăng trợ cấp lên €35–50, nhưng không làm tăng chi phí chương trình. Thậm chí, quy trình chặt chẽ hơn có thể giúp giảm chi phí hành chính do ít phiếu bị phát hành nhưng không sử dụng.

Kết luận, việc thúc đẩy hành vi tiết kiệm năng lượng không chỉ dựa vào hỗ trợ tài chính, mà còn cần thiết kế chương trình phù hợp với tâm lý và hành vi con người. Các chương trình được cấu trúc thông minh có thể giúp hộ thu nhập thấp đưa ra lựa chọn bền vững, giảm chi phí điện và đóng góp vào các mục tiêu môi trường lớn hơn [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Tonn B, et al. (2014). Weatherization works-summary of findings from the retrospective evaluation of the US department of energy’s weatherization assistance program. Oak Ridge National Laboratory. 

[3] Fowlie M, et al. (2018). Do energy efficiency investments deliver? Evidence from the weatherization assistance program. The Quarterly Journal of Economics, 133, 1597-1644. https://doi.org/10.1093/qje/qjy005 

[4] Chlond B, et al. (2024). Money versus procedures — Evidence from an energy efficiency assistance program. Journal of Environmental Economics and Management, 130, 103080. https://doi.org/10.1016/j.jeem.2024.103080

[5] BDEW. (2019). Energiemarkt Deutschland.

[6] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267