Khói cháy rừng và khủng hoảng y tế hô hấp toàn cầu: Khi biến đổi khí hậu thách thức sức khỏe cộng đồng

Cú Muỗi

14-04-2025

Kingfisher: “Sir, I’ve encountered ghosts three times. The first time, while I was sleeping, a white ghostly figure appeared. Its face was blurry and indistinct but exuded a heavy and ominous aura. The ghost approached, plucked every single feather from my body, and then hung me over a stove. The fire was scorching, and my fat dripped into the flames, sizzling...”

Trích “Ghosts”; Wild Wise Weird [1]

Khi biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, cháy rừng đang trở nên thường xuyên hơn, dữ dội hơn và lan rộng hơn [2–4]. Một nghiên cứu quốc tế công bố trên Nature Sustainability đã cung cấp bằng chứng thuyết phục rằng bụi mịn PM₂.₅ do cháy rừng sinh ra—những hạt bụi nhỏ có đường kính dưới 2,5 micromet—gây ra mối đe dọa nghiêm trọng và không đồng đều đối với sức khỏe hô hấp toàn cầu [5].

Dựa trên dữ liệu từ 1.052 cộng đồng tại Úc, Brazil, Canada, Chile, New Zealand, Việt Nam, Thái Lan và Đài Loan trong giai đoạn 2000–2019, nghiên cứu đánh giá tác động ngắn hạn của PM₂.₅ từ cháy rừng đối với số ca nhập viện do 6 nhóm bệnh hô hấp. Cứ mỗi tăng 1 µg/m³ PM₂.₅ từ cháy rừng, tỷ lệ nhập viện vì các nguyên nhân hô hấp tăng 0,36%, trong đó nhóm bệnh cúm có mức tăng cao nhất (0,79%).

Các nhóm dễ tổn thương—đặc biệt là trẻ em, người cao tuổi, và người sống tại khu vực thu nhập thấp hoặc ô nhiễm nặng—phải đối mặt với nguy cơ cao hơn rõ rệt. Tại Brazil, Thái Lan, Việt Nam và Đài Loan, ảnh hưởng của PM₂.₅ từ cháy rừng là nghiêm trọng nhất, trong khi nhập viện do hen suyễn tăng đột biến ở Úc và New Zealand.

Dù khói cháy rừng chỉ chiếm 17,1% tổng nồng độ PM₂.₅ trong không khí, nhưng nó lại góp phần gây ra tới 42,4% số ca nhập viện liên quan đến PM₂.₅—một tỷ lệ vượt xa so với nguồn ô nhiễm không do cháy rừng trên mọi nhóm bệnh hô hấp.

Nghiên cứu cũng ghi nhận xu hướng đáng lo ngại: gánh nặng bệnh hô hấp do cháy rừng đang gia tăng theo thời gian, đặc biệt tại Úc, Đài Loan và Việt Nam. Nguyên nhân không chỉ do phơi nhiễm tăng, mà còn bởi dân số già hóa, đô thị hóa nhanh và bất bình đẳng xã hội kéo dài [6,7].

Đây là nghiên cứu lớn nhất từ trước đến nay về chủ đề này, áp dụng một mô hình phân tích thống nhất giữa các quốc gia để tạo ra ước lượng mạnh mẽ và có thể so sánh được. Nó cung cấp bằng chứng rõ ràng rằng khói cháy rừng không chỉ là vấn đề môi trường, mà còn là tình trạng khẩn cấp về y tế công cộng đang nổi lên.

Phát hiện này nhấn mạnh một mối liên kết sâu sắc giữa con người và tự nhiên: khi cháy rừng do biến đổi khí hậu trở nên nghiêm trọng hơn, sức khỏe cộng đồng—đặc biệt là nhóm yếu thế—đang bị đe dọa nghiêm trọng hơn. Đối phó với thách thức này đòi hỏi hành động khẩn cấp và bền vững để: giảm phát thải khí nhà kính, cải thiện hệ thống giám sát chất lượng không khí, và tăng cường năng lực ứng phó y tế.

Bảo vệ sức khỏe con người trong kỷ nguyên khí hậu nghĩa là thừa nhận mối phụ thuộc lẫn nhau sâu sắc giữa chúng ta và thế giới tự nhiên [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Xu R, et al. (2020). Wildfires, global climate change, and human health. The New England Journal of Medicine, 383, 2173-2181. https://www.nejm.org/doi/10.1056/NEJMsr2028985 

[3] Morawska L, et al. (2021). The state of science on severe air pollution episodes: quantitative and qualitative analysis. Environment International, 156, 106732. https://doi.org/10.1016/j.envint.2021.106732 

[4] Senande-Rivera M, et al. (2022). Spatial and temporal expansion of global wildland fire activity in response to climate change. Nature Communications, 13, 1208. https://www.nature.com/articles/s41467-022-28835-2 

[5] Zhang Y, et al. (2025). Respiratory risks from wildfire-specific PM2.5 across multiple countries and territories. Nature Sustainability. https://www.nature.com/articles/s41893-025-01533-9 

[6] Xu R, et al. (2023). Climate change, environmental extremes, and human health in Australia: challenges, adaptation strategies, and policy gaps. The Lancet Regional Health: Western Pacific, 40, 100936. https://www.thelancet.com/journals/lanwpc/article/PIIS2666-6065(23)00254-7/fulltext 

[7] Xu R, et al. (2023). Global population exposure to landscape fire air pollution from 2000 to 2019. Nature, 621, 521-529. https://www.nature.com/articles/s41586-023-06398-6 

[8] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267