Khi người bạn bốn chân trở thành áp lực sinh thái

Cuốc Ngực Nâu

18-04-2025

Every bird in the village is naturally frightful of cats. It’s nothing strange for a cat to catch a bird.

In “Brotherhood”; Wild Wise Weird [1]

Chó là một trong những loài vật nuôi được yêu quý và phổ biến nhất trên toàn thế giới. Tuy nhiên, dấu chân sinh thái (ecological footprint) của chúng lại thường bị đánh giá thấp. Trong một bài viết góc nhìn gần đây, Bateman và Gilson [2] cho rằng chó sở hữu—khác với mèo hoang, vốn thường xuyên bị giám sát—gây ra những mối đe dọa đáng kể nhưng ít được công nhận đối với đa dạng sinh học và hệ sinh thái.

Là loài ăn thịt có kích thước lớn đông đảo nhất toàn cầu, chó nuôi có thể gây rối loạn hoặc tổn hại đến động vật hoang dã, cả trực tiếp lẫn gián tiếp. Những con chó thả rông đã được ghi nhận là thủ phạm giết chết các loài dễ tổn thương như chim cánh cụt nhỏ (Little Penguins) và nhàn tiên (Fairy Terns) [4]. Ngay cả khi bị giữ dây xích, chó vẫn có thể gây ra hành vi chạy trốn tiêu tốn nhiều năng lượng ở chim và thú, đặc biệt là các loài di cư vốn cần tiết kiệm năng lượng trong các chặng nghỉ [5]. Đáng chú ý, ảnh hưởng sinh thái không chấm dứt khi chó rời đi—dấu vết mùi, nước tiểu và phân của chúng có thể phát ra tín hiệu nguy hiểm đối với động vật hoang dã, khiến chúng từ bỏ môi trường sống vốn có [2].

Vượt ra ngoài tác động hành vi, chó nuôi còn góp phần vào suy thoái môi trường thông qua hóa chất và chất thải. Các loại thuốc trị bọ chét và ve có thể trôi ra môi trường nước, gây hại cho các loài thủy sinh không xương sống; trong khi chất thải chó tích tụ làm thay đổi hóa học đất và lan truyền các bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người (zoonotic diseases) [2].

Tuy nhiên, khía cạnh bị bỏ qua nhiều nhất có lẽ là quy mô toàn cầu của ngành công nghiệp thức ăn cho thú cưng. Việc nuôi hơn một tỷ con chó trên thế giới đòi hỏi lượng lớn đất đai, nước và năng lượng, đồng thời phát thải khí nhà kính tương đương quốc gia phát thải đứng thứ 60 trên thế giới [6]. Dù vậy, nhiều người nuôi chó vẫn chưa ý thức được hoặc ngần ngại thay đổi, trong khi việc thực thi các quy định về dây xích và thu gom chất thải còn rất yếu.

Dù chó mang lại sự đồng hành và thậm chí hỗ trợ cả công tác bảo tồn (ví dụ: chó dò tìm trong nghiên cứu), những tác động môi trường của chúng cần được nhìn nhận một cách nghiêm túc. Giải pháp sẽ đòi hỏi sự thay đổi từ cả chính sách và hành vi công chúng, bao gồm chế độ nuôi bền vững và trách nhiệm trong sở hữu vật nuôi [2].

Tình cảm gắn bó với chó là điều tự nhiên, nhưng mối quan hệ của chúng ta với thế giới tự nhiên cũng vậy. Nhận thức rằng ngay cả những người bạn đáng yêu nhất cũng ảnh hưởng đến đa dạng sinh học là một lời nhắc nhở về nghĩa vụ giữ gìn. Sự cân bằng giữa tình yêu động vật và trách nhiệm sinh thái là điều thiết yếu để duy trì môi trường sống chung mà tất cả—con người, hoang dã, và vật nuôi—đều phụ thuộc vào [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Bateman PW, Gilson LN. (2025). Bad dog? The environmental effects of owned dogs. Pacific Conservation Biology, 31, PC24071. https://doi.org/10.1071/PC24071 

[3] Blamey LK, et al. (2024). Evaluating risks to seabirds on the urban–coastal interface: modelling dog attacks on little penguin populations in Tasmania. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 34, e4113. https://doi.org/10.1002/aqc.4113 

[4] Greenwell CN, Dunlop JN. (2023). Drivers of colony failure in a vulnerable coastal seabird, the Australian Fairy Tern (Sternula nereis nereis). Pacific Conservation Biology, 29, 490-502. https://doi.org/10.1071/PC23001 

[5] Lilleyman A, et al. (2016). Behavioural responses of migratory shorebirds to disturbance at a high-tide roost. Emu, 116, 111-118. https://doi.org/10.1071/MU14070 

[6] Alexander P, et al. (2020) The global environmental paw print of pet food. Global Environmental Change, 65, 102153. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2020.102153 

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267