Khi mùa đông trở thành mối đe dọa mới: Các hiện tượng khí hậu cực đoan đang tái định hình hệ sinh thái Bắc Cực

Đớp Ruồi Họng Vàng

17-04-2025

There must be a plan of action because delaying will be dangerous. Kingfisher is unsure if he is too worried, but every time he counts the fish in the pond, the number of fish seems to decrease. The hot and stressful weather also makes his feathers molt and grow slower. The situation seems life-threatening!

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird [1]

Bắc Cực hiện đang ấm lên gần gấp bốn lần tốc độ trung bình toàn cầu—một thực tế đã thúc đẩy sự quan tâm đến hiện tượng băng vĩnh cửu tan chảy và thảm thực vật thay đổi [2,3]. Tuy nhiên, một mối đe dọa ít được nhìn thấy hơn—nhưng không kém phần cấp bách—đang nổi lên: sự gia tăng của các hiện tượng khí hậu mùa đông cực đoan [4,5].

Một nghiên cứu mới của Lemaire et al. [6] cho thấy các đợt ấm lên đột ngột trong mùa đông (extreme winter warming events) và hiện tượng mưa rơi trên tuyết (rain-on-snow events) đang ngày càng phá vỡ sự ổn định của hệ sinh thái Bắc Cực và đe dọa các loài động thực vật vốn được tiến hóa để thích nghi với khí hậu lạnh ổn định.

Thông qua phân tích dữ liệu khí quyển dài hạn và meta-analysis từ các nghiên cứu sinh thái liên quan đến 49 loài sinh vật Bắc Cực, nhóm nghiên cứu đã đưa ra một bức tranh đáng lo ngại. Các hiện tượng ấm lên mùa đông cực đoan không chỉ gia tăng về tần suất, mà còn mạnh hơn và kéo dài hơn kể từ năm 1950—đặc biệt tại các khu vực như Yamal (Nga), Svalbard (Na Uy) và phía bắc Alaska. Những đợt ấm lên này khiến tuyết tan sớm, làm mất lớp cách nhiệt tự nhiên cho cây cỏ, khiến chúng bị tổn thương khi nhiệt độ giảm đột ngột trở lại. Đồng thời, các sự kiện rain-on-snow—nơi mưa rơi và đóng băng ngay trên lớp tuyết—tạo ra lớp băng cứng, cản trở việc kiếm ăn và di chuyển của các loài như tuần lộc.

Mặc dù xu hướng rain-on-snow có sự khác biệt theo vùng, mô hình tổng thể rất rõ ràng: những hiện tượng khí hậu vốn hiếm hoặc chưa từng có giờ đây đang xuất hiện ở những vùng Bắc Cực mới. Và chúng không chỉ là các dị thường thời tiết—mà có hậu quả sinh học rõ ràng. Meta-analysis cho thấy tác động tiêu cực nhất quán của cả hai loại cực đoan mùa đông này lên thực vật có hoa (angiosperms) và động vật có xương sống (chordates): tỷ lệ tử vong tăng, sinh sản giảm và chu kỳ phát triển bị gián đoạn. Những tác động này ảnh hưởng đến cả hiệu suất năng lượng và tăng trưởng định lượng của các loài.

Điểm nổi bật của nghiên cứu là kết hợp giữa mô hình khí hậu và dữ liệu sinh học, đồng thời cho thấy sự lệch pha không gian giữa nơi hiện tượng cực đoan đang gia tăng và nơi các nghiên cứu sinh thái đã được thực hiện. Điều này gợi mở nhu cầu cấp thiết về giám sát sinh thái tại những khu vực rủi ro cao nhưng ít được nghiên cứu như Greenland và một số phần của Siberia.

Nghiên cứu này thay đổi cách chúng ta nhìn nhận các mối đe dọa khí hậu tại Bắc Cực. Không chỉ là sự gia tăng nhiệt độ trung bình, chính tính bất thường và khốc liệt của mùa đông mới là yếu tố có thể gây nguy hiểm cấp thời nhất đối với đa dạng sinh học. Bắc Cực, từ lâu được xem là vùng đất băng giá ổn định, đang trở thành một khu vực bất định khí hậu, nơi các loài từng thích nghi với nhịp mùa ổn định đang phải đối mặt với những thay đổi đột ngột và đầy rủi ro [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Walsh JE. (2014). Intensified warming of the Arctic: Causes and impacts on Middle Latitudes. Global and Planetary Change, 117, 52-63. https://doi.org/10.1016/j.gloplacha.2014.03.003 

[3] Rantanen M, et al. (2022). The Arctic has warmed nearly four times faster than the Globe since 1979. Communications Earth & Environment, 3, 168. https://www.nature.com/articles/s43247-022-00498-3

[4] Forbes BC, et al. (2016). Sea ice, rain-on-snow and tundra reindeer nomadism in Arctic Russia. Biology Letters, 12, 20160466. https://doi.org/10.1098/rsbl.2016.0466 

[5] Pascual D, Johansson M. (2022). Increasing impacts of extreme Winter warming events on permafrost. Weather and Climate Extremes, 36, 100450. https://doi.org/10.1016/j.wace.2022.100450 

[6] Lemaire M, et al. (2025). Increases in Arctic extreme climatic events are linked to negative fitness effects on the local biota. Global Change Biology, 31, e70157. https://doi.org/10.1111/gcb.70157

[7] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267