Khi bão đổi hướng: Tác động của con người lên quỹ đạo và tần suất bão nhiệt đới đổ bộ

Liếu Tiếu

15-04-2025

The façade is beautiful, and its up-high location gives great ventilation. 
But, the longer the stay, the more dizzying. Any gust of wind would leave the whole structure shaking as if it were falling apart.

Trích “Food”; Wild Wise Weird [1]

Khi nhiệt độ toàn cầu tiếp tục tăng, việc hiểu rõ tác động của biến đổi khí hậu lên bão nhiệt đới (Tropical Cyclones – TCs)—đặc biệt là các cơn bão đổ bộ—trở nên vừa cấp thiết vừa phức tạp. Dữ liệu quan sát hạn chế và sự biến thiên tự nhiên của hệ thống khí hậu từ lâu đã che mờ vai trò cụ thể của con người trong việc định hình các xu thế bão [2–4].

Một nghiên cứu gần đây của Wang, Murakami và Cooke [5] đã giúp làm sáng tỏ sự mơ hồ này bằng cách sử dụng mô phỏng khí hậu độ phân giải cao theo tập hợp lớn (large-ensemble, high-resolution simulations) để tách biệt tác động nhân sinh đối với mô hình bão khu vực kể từ năm 1980.

Tập trung vào sáu vùng ven biển dễ tổn thương, bao gồm: bờ biển Đại Tây Dương Hoa Kỳ, Hawaii, Biển Đông, vùng Nhật Bản–Hàn Quốc, phía tây biển Ả Rập, và Madagascar, nhóm nghiên cứu đã áp dụng kỹ thuật thống kê giải tích giá trị riêng đơn (Singular Value Decomposition – SVD) để phân biệt thay đổi do con người gây ra khỏi biến thiên tự nhiên của khí hậu.

Kết quả cho thấy nhiều biến động trong tần suất bão nhiệt đới (Tropical Cyclone Frequency – TCF) quan sát được có mối liên hệ mạnh mẽ với tác động nhân sinh. Cụ thể:

• Khí thải aerosol làm suy yếu dòng tia cận nhiệt đới (subtropical jet) ở Đại Tây Dương, từ đó giảm shear gió tầng cao (vertical wind shear) và tăng khả năng hình thành bão gần bờ biển Hoa Kỳ.

• Khí nhà kính (GHG) làm ấm lên vùng trung tâm Thái Bình Dương, thay đổi mô hình tuần hoàn khí quyển, khiến bão gia tăng gần Hawaii nhưng giảm ở Biển Đông.

• Tại Đông Bắc Á, sự kết hợp của aerosol và GHG đã dịch chuyển quỹ đạo bão về phía cực, hướng về Nhật Bản và Hàn Quốc—phản ánh những thay đổi lớn hơn như suy yếu dòng tia và giãn nở đới nhiệt đới (tropical belt expansion).

  
  

Không giống các nghiên cứu trước thường chỉ tập trung ở quy mô toàn cầu hoặc toàn lưu vực [6,7], nghiên cứu này đi sâu vào các vùng ven biển nơi tính dễ bị tổn thương của con người là cao nhất. Và kết luận là đáng lo ngại: Biến đổi khí hậu do con người gây ra không chỉ làm thay đổi tần suất và cường độ của bão nhiệt đới—mà còn thay đổi cả nơi mà chúng đổ bộ.

Nghiên cứu này nhấn mạnh sự tương tác phức tạp và không ngừng tiến hóa giữa hệ thống tự nhiên và hoạt động con người. Khi khí nhà kính và chất ô nhiễm tích tụ trong khí quyển, chúng định hình lại các mẫu gió và chênh lệch nhiệt toàn cầu, lái hướng những cơn bão mạnh mẽ nhất của tự nhiên theo các quỹ đạo mới. Trong kỷ nguyên Anthropocene, điều này tiết lộ một sự thật cơ bản: Ranh giới giữa thiên tai “tự nhiên” và ảnh hưởng nhân sinh đang ngày càng bị xóa nhòa [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Wu L, Wang B. (2004). Assessing impacts of global warming on tropical cyclone tracks. Journal of Climate, 17(8), 1686-1698. https://doi.org/10.1175/1520-0442(2004)017%3C1686:AIOGWO%3E2.0.CO;2 

[3] Ramsay HA, et al. (2012). Cluster analysis of tropical cyclone tracks in the Southern Hemisphere. Climate Dynamics, 39, 897-917. https://doi.org/10.1007/s00382-011-1225-8 

[4] Kossin JP, et al. (2012). Climate modulation of North Atlantic hurricane tracks. Journal of Climate, 23(11), 3057-3076. https://doi.org/10.1175/2010JCLI3497.1 

[5] Wang S, et al. (2023). Anthropogenic forcing changes coastal tropical cyclone frequency. npj Climate and Atmospheric Science, 6, 187. https://www.nature.com/articles/s41612-023-00516-x 

[6] Murakami H, et al. (2020). Detected climatic change in global distribution of tropical cyclones. PNAS, 117, 10706-10714. https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1922500117 

[7] Li T, et al. (2010). Global warming shifts Pacific tropical cyclone location. Geophysical Research Letters, 37(21), L21804. https://doi.org/10.1029/2010GL045124 

[8] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267