Hệ sinh thái rạn hàu châu Âu: Sự sụp đổ âm thầm dưới đáy biển

Khướu Cằm Hung

18-04-2025

Two titles of nobility given by Humans are not easy for anyone living on this Earth to obtain.
[…] Any bird species that meets both of the above conditions will be listed as one facing a very high risk of complete extinction and should be included in the IUCN Red List.

Trích “Titles of Nobility”; Wild Wise Weird [1]

Thường được ví như các rạn san hô về tầm quan trọng sinh thái, hệ sinh thái rạn hàu bản địa châu Âu—do loài Ostrea edulis kiến tạo—nay đã gần như biến mất khỏi vùng ven biển châu lục này. Một nghiên cứu toàn diện gần đây xác định hệ sinh thái này đã chính thức "sụp đổ" theo khung phân loại của IUCN Red List of Ecosystems, khi đáp ứng ba trong năm tiêu chí sụp đổ: suy giảm nghiêm trọng về phạm vi địa lý, phạm vi phân bố bị thu hẹp nghiêm trọng, và gián đoạn lớn trong các quá trình sinh thái [2].

Trong lịch sử, các rạn hàu từng bao phủ diện rộng dưới đáy biển, tạo nên những cấu trúc ba chiều phức tạp bằng vỏ hàu, là nơi sinh sống cho vô số loài sinh vật biển. Trải dài hàng hecta, thậm chí hàng kilômét, các rạn hàu đóng vai trò như trung tâm sinh thái: lọc nước, luân chuyển chất dinh dưỡng, ổn định trầm tích và cung cấp môi trường sống cho nhiều loài khác nhau [3–5]. Tuy nhiên, hàng thế kỷ khai thác từ đầu thế kỷ 18, cộng với ô nhiễm, dịch bệnh và suy thoái môi trường sống, đã khiến chúng gần như biến mất hoàn toàn.

Bất chấp một số nỗ lực bảo tồn hiện nay, không có địa điểm nào trong phạm vi phân bố bản địa còn duy trì được rạn hàu đáp ứng tiêu chí của một hệ sinh thái vận hành: mật độ hàu cao (>20 cá thể/m²) trên diện tích lớn hơn một hecta. Sự vắng mặt của những hệ thống như vậy xác nhận trạng thái "collapsed" của hệ sinh thái này theo nhiều tiêu chí của IUCN, đồng thời cho thấy rằng nhiều định nghĩa hiện đại về môi trường biển đang dựa trên những tiêu chuẩn vốn đã suy thoái.

Nghiên cứu kêu gọi cần đánh giá lại các mục tiêu bảo tồn dựa trên mốc nền sinh thái trong lịch sử (historical ecological baselines) nhằm phản ánh chính xác hơn mức độ mất mát sinh thái. Nhóm tác giả cũng đề xuất một định nghĩa rõ ràng và chặt chẽ hơn về hệ sinh thái rạn hàu để làm cơ sở cho chính sách phục hồi và đánh giá tiến trình. Mặc dù các sáng kiến phục hồi tại châu Âu còn hạn chế, các mô hình thành công tại Úc cho thấy việc tái thiết rạn hàu quy mô lớn là khả thi nếu có sự đồng hành mạnh mẽ từ công chúng và chính sách.

Sự sụp đổ của các rạn hàu bản địa ở châu Âu không chỉ là biểu hiện của suy thoái sinh thái, mà còn phản ánh một mối quan hệ rạn nứt giữa con người và hệ sinh thái biển. Việc tái thiết các rạn này không đơn thuần là mục tiêu bảo tồn, mà còn là một sứ mệnh văn hóa và sinh thái [6,7]. Bằng cách nhìn lại những cột mốc lịch sử lâu dài, chúng ta có thể hình dung lại và phục hồi các môi trường biển có khả năng nuôi dưỡng cả đa dạng sinh học lẫn sức khỏe con người cho các thế hệ tương lai.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] zu Ermgassen PSE, et al. (2024). European native oyster reef ecosystems are universally collapsed. Conservation Letters, 18, e13068. https://doi.org/10.1111/conl.13068

[3] Thurstan RH, et al. (2024). Records reveal the vast historical extent of European oyster reef ecosystems. Nature Sustainability, 7, 1719-1729. https://www.nature.com/articles/s41893-024-01441-4 

[4] Kennon NA, et al. (2023). Rotational fishing enables biodiversity recovery and provides a model for oyster (Ostrea edulis) habitat restoration. PLoS ONE, 18, e0283345. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0283345 

[5] Lee HZ, et al. (2023). A blue carbon model for the European flat oyster (Ostrea edulis) and its application in environmental restoration. Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems, 34, e4030. https://doi.org/10.1002/aqc.4030 

[6] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267