Giảm lãng phí thực phẩm từ căn bếp: Khi thay đổi nhỏ tạo ra tác động lớn

Cúm Núm

20-04-2025

– Wherever there is food, there is freedom!

Trích “Dream”; Wild Wise Weird [1]

Lãng phí thực phẩm là vấn đề toàn cầu cấp bách, gây ra hậu quả nghiêm trọng về môi trường và kinh tế. Tại Úc, các hộ gia đình chịu trách nhiệm gần 50% tổng giá trị kinh tế của thực phẩm bị lãng phí trong toàn bộ chuỗi cung ứng—khoảng 30% tính theo khối lượng [2]. Giải quyết thách thức này đòi hỏi nhiều hơn việc nâng cao nhận thức; cần có các can thiệp nhắm đúng mục tiêu để thay đổi hành vi hàng ngày. Một nghiên cứu dọc mới do Jobson và cộng sự [3] dẫn dắt đã kiểm nghiệm tiềm năng này thông qua các chiến lược thực tiễn ngay tại cấp hộ gia đình.

Nghiên cứu được triển khai tại khu vực Greater Sydney, với sự tham gia của 671 hộ gia đình trong một thử nghiệm đối chứng ngẫu nhiên kéo dài bảy tháng. Các hộ được chia làm ba nhóm: nhóm đối chứng và hai nhóm can thiệp. Nhóm B nhận được nhãn dán thùng rác có hình ảnh trực quan—tờ tiền Úc và thực phẩm bị vứt bỏ—kèm thông điệp: “Vứt bỏ thực phẩm là đang vứt bỏ tiền của bạn.” Nhóm C được cung cấp nhãn dán trên cùng với một nhiệm vụ tạo ra bất hòa nhận thức (cognitive dissonance): viết ra động cơ cá nhân để giảm lãng phí và theo dõi lượng thực phẩm bị bỏ hằng ngày.

Mặc dù tác động ngay sau ba tuần can thiệp chưa rõ ràng về mặt thống kê, sự thay đổi bền vững đã được ghi nhận rõ rệt sau 13 tuần. Cả hai nhóm can thiệp đều báo cáo mức lãng phí thực phẩm ăn được giảm đáng kể, trái ngược với nhóm đối chứng. Những cải thiện lớn nhất được ghi nhận ở các hộ vốn có mức lãng phí cao nhất ban đầu.

Các can thiệp này được thiết kế dựa trên khung Motivation–Opportunity–Ability (MOA), kết hợp các công cụ khoa học hành vi như nudging và bất hòa nhận thức [4–6]. Chúng khuyến khích người tham gia điều chỉnh hành vi phù hợp với các giá trị môi trường vốn có, bằng cách kiểm tra thực phẩm trước khi mua, lên kế hoạch khẩu phần kỹ lưỡng, và sáng tạo trong việc sử dụng thức ăn thừa. Việc đặt nhãn dán ngay trong bếp—trung tâm quản lý thực phẩm của gia đình—đã giúp tăng cường hiệu quả thông qua việc lặp lại tiếp xúc hằng ngày.

Nghiên cứu này cho thấy các can thiệp quy mô nhỏ, chi phí thấp có thể giảm lãng phí thực phẩm hộ gia đình một cách hiệu quả. Bằng cách kết nối hành vi lãng phí với tổn thất tài chính và cung cấp công cụ để tự phản tư và thay đổi thói quen, nghiên cứu mang đến những gợi ý thiết thực cho nhà hoạch định chính sách và các bên thúc đẩy phát triển bền vững.

Giảm lãng phí thực phẩm không chỉ là hành động bảo vệ môi trường—đó còn là sự tôn trọng tài nguyên và công sức lao động được kết tinh trong từng bữa ăn. Lãng phí phản ánh sự đứt gãy trong mối quan hệ giữa con người và tự nhiên, và việc tái kết nối qua những điều chỉnh hành vi nhỏ có thể mang lại lợi ích cả về sinh thái lẫn kinh tế [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Food Innovation Australia Limited. (2021). National food waste strategy feasibility study - final report. Food Innovation Australia Limited

[3] Jobson D, et al. (2025). “Throwing out your food is throwing out your money”: Measuring the impact and longevity of interventions on food waste in households. Resources, Conservation and Recycling, 218, 108222. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2025.108222

[4] Aloysius N, et al. (2025). The last bite: exploring behavioural and situational factors influencing leftover food waste in households. Food Quality and Preference, 123, 105327. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2024.105327 

[5] Schäufele-Elbers I, et al. (2024). Nudging food waste off the plate? An explorative study investigating the generation of plate waste over time and the effectiveness of information nudges to bridge the attitude-behavior gap. Journal of Foodservice Business Research. https://doi.org/10.1080/15378020.2024.2359088 

[6] Gimenez A, et al. (2023). Reduction in household food waste through an information strategy: findings from consumers in Australia. Food Quality and Preference, 111, 104982. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2023.104982 

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267