Diplodia sapinea: Mối đe dọa toàn cầu mới đối với rừng tự nhiên và thương mại

Tô Tần

23-04-2025

As time passes, news about the now hotter Earth buzzes through the bird village. Those kingfishers residing along the banks of the Red River often report drying riverbeds and skinny fish. As Kingfisher casts his gaze upon the events that have unfolded, he can’t help but feel a sense of unease creeping up within him. He decides to collect all the scientific information concerning climate change and greenhouse gas emissions.

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird (2024)

Từng được xem là một mối lo ngại nhỏ, giới hạn trong các đồn điền thông Nam Phi, Diplodia sapinea nay đã nổi lên như một mối đe dọa nghiêm trọng trên toàn cầu đối với cả rừng tự nhiên và rừng trồng thương mại, đặc biệt là tại châu Âu. Trước đây, loài nấm này bị hiểu nhầm là chỉ lây nhiễm thông qua vết thương, nhưng các nghiên cứu gần đây đã tái định nghĩa D. sapinea như một dạng nội sinh tiềm ẩn (latent endophyte) — sinh vật tồn tại trong mô cây thông khỏe mạnh mà không gây triệu chứng, chỉ bộc phát thành bệnh khi cây trải qua các căng thẳng môi trường [1].

Sự bùng phát gần đây của D. sapinea có liên hệ chặt chẽ với biến đổi khí hậu. Nhiệt độ tăng cao, hạn hán kéo dài, và các hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa đá đã tạo điều kiện lý tưởng để nấm chuyển từ trạng thái ngủ sang trạng thái gây bệnh, dẫn đến hiện tượng chết ngọn nhanh và tỷ lệ chết cây lan rộng [2]. Đặc biệt dễ bị tổn thương là các loài như Pinus radiata và Pinus patula, được trồng rộng rãi ở Nam bán cầu, nơi mà các đợt bùng phát đã gây ra thiệt hại kinh tế nghiêm trọng — không chỉ do cây chết mà còn do gỗ bị giảm giá trị bởi hiện tượng nhuộm xanh đặc trưng (blue staining) [3].

Việc quản lý D. sapinea đặt ra những thách thức đặc biệt. Mặc dù bào tử nấm có thể phát tán qua mưa và gió, mối đe dọa chính lại nằm bên trong: nấm cư trú ẩn mình trong cây, khiến các biện pháp xử lý hóa học sau thu hoạch hầu như không hiệu quả. Tuy vậy, những tiến bộ trong nghiên cứu hệ gen (genomic research) và các kỹ thuật mới trong nuôi cấy bào tử nấm trong phòng thí nghiệm đã mở ra những hướng đi triển vọng để hiểu rõ hơn và xây dựng các chiến lược quản lý hiệu quả hơn [4].

Sự trỗi dậy của D. sapinea cho thấy bài học sâu sắc về mối tương tác mong manh giữa hoạt động lâm nghiệp của con người và hệ sinh thái. Các đồn điền đơn loài (monoculture plantations) và các yếu tố căng thẳng do biến đổi khí hậu đã làm lộ rõ cách mà các tác nhân gây bệnh tiềm ẩn có thể nhanh chóng biến thành lực lượng hủy diệt, mang theo cả hệ quả sinh thái lẫn kinh tế. Đối phó với mối đe dọa ngày càng tăng này đòi hỏi không chỉ đổi mới khoa học mà còn cần chuyển đổi sang các phương pháp quản lý rừng đa dạng và có khả năng chống chịu cao hơn.

Bảo vệ rừng trước các tác nhân gây bệnh như D. sapinea nhắc nhở rằng sự thịnh vượng của con người không thể tách rời khỏi sức khỏe của hệ sinh thái [5,6]. Các chiến lược chủ động phải biết cân bằng giữa bảo vệ sinh thái và chi phí kinh tế của việc không hành động trong thời đại biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Phillips AJL, et al. (2013). The Botryosphaeriaceae: genera and species known from culture. Studies in Mycology, 76, 51-167. https://doi.org/10.3114/sim0021 

[2] Caballol M, et al. (2024) Climate, host ontogeny and pathogen structural specificity determine forest disease distribution at a regional scale. Ecography, 2024, e06974. https://doi.org/10.1111/ecog.06974

[3] Zwolinski JB, et al. (1990). Economic impact of a post-hail outbreak of dieback induced by Sphaeropsis sapinea. European Journal of Forest Pathology, 20, 405-411. https://doi.org/10.1111/j.1439-0329.1990.tb01155.x

[4] Wingfield MJ, et al. (2025). The pine pathogen Diplodia sapinea: Expanding frontiers. Current Forestry Reports, 11, 2. https://doi.org/10.1007/s40725-024-00236-2 

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267

[7] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44