Cân bằng giữa thiên nhiên và con người: Lập bản đồ không gian xanh đô thị vì đa dạng sinh học và phúc lợi

Giang Sen

03-04-2025

“The mulberry tree spreads its lust greenery wide across the vast courtyard. At noon, faint rays of sunlight would penetrate through the thick mulberry leaves, painting dots of sunny flowers on the yard, mesmerizing those passing by. 
The tree gives fruits all year round. Their fruits lie next to each other in various crisscrossing layers of green and ripe colors.”

Trích “Dream”; Wild Wise Weird [1]

Các khu vực xanh của đô thị như công viên, rừng và đất ngập nước, đóng vai trò kép quan trọng trong các thành phố bằng cách hỗ trợ đa dạng sinh học và cung cấp không gian cho giải trí và phúc lợi của con người. Tuy nhiên, khi các khu vực đô thị tiếp tục phát triển và mật độ dân cư tăng lên, việc đạt được sự cân bằng giữa bảo tồn thiên nhiên và đảm bảo khả năng tiếp cận công bằng với không gian xanh ngày càng trở nên khó khăn. Một nghiên cứu gần đây của Jalkanen và cộng sự [2] đã xem xét cách khu vực đô thị Helsinki có thể giải quyết tình thế khó xử này bằng cách bảo vệ cả đa dạng sinh học và các cơ hội giải trí công bằng cho cư dân của mình.

Để giải quyết vấn đề này, các nhà nghiên cứu đã áp dụng một phương pháp được gọi là ưu tiên hóa không gian (spatial prioritization), phương pháp này xác định một cách có hệ thống các khu vực xanh có giá trị nhất cho cả bảo tồn đa dạng sinh học và khả năng tiếp cận. Phân tích của họ bao gồm 185 quận nội thành trong khu vực Helsinki, đánh giá mức độ các môi trường sống khác nhau—từ rừng đô thị đến đất ngập nước—hỗ trợ nhiều loài như chim, thực vật và bướm như thế nào [3,4]. Đồng thời, nghiên cứu đã đo lường mức độ dễ dàng mà cư dân có thể tiếp cận các khu vực xanh này bằng cách đi bộ hoặc đi xe đạp.

Một kết quả đáng chú ý cho thấy một sự không phù hợp về mặt không gian: các khu vực có đa dạng sinh học cao thường nằm ở vùng ven đô, trong khi các không gian xanh dễ tiếp cận nhất có xu hướng tập trung gần trung tâm thành phố có mật độ dân số cao. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu đã chứng minh rằng có thể dung hòa những ưu tiên này. Bằng cách áp dụng một chiến lược ưu tiên sự cân bằng, họ đã xác định các địa điểm quan trọng—chẳng hạn như rừng đô thị và đất ngập nước gần các khu dân cư—vừa tăng bảo tồn đa dạng sinh học, vừa tăng khả năng tiếp cận giải trí một cách công bằng [2].

Việc chỉ ưu tiên đa dạng sinh học hoặc khả năng tiếp cận giải trí có nguy cơ bỏ qua yếu tố còn lại, dẫn đến kết quả quy hoạch lệch lạc và gây ra sự thiếu công bằng. Ví dụ, các khu vực có đa dạng sinh học tương đối thấp có thể bị coi là có thể loại bỏ nhưng có thể đóng vai trò là không gian giải trí thiết yếu, đặc biệt đối với các cộng đồng có khả năng tiếp cận không gian xanh hạn chế [4,5]. Việc bỏ qua những không gian như vậy có thể làm trầm trọng thêm sự bất bình đẳng xã hội hiện có.

Các nhà nghiên cứu ủng hộ các phương pháp quy hoạch đô thị tích hợp, cố gắng cân bằng giữa bảo tồn đa dạng sinh học và khả năng tiếp cận thiên nhiên công bằng. Bằng cách áp dụng các chiến lược như vậy, các thành phố có thể thúc đẩy các không gian xanh không chỉ bảo vệ tính toàn vẹn sinh thái mà còn nâng cao đời sống của con người và công bằng môi trường.

Mối quan hệ giữa con người và thiên nhiên trong các thành phố không phải là một trò chơi có tổng bằng không. Thông qua quy hoạch cẩn thận và dựa trên dữ liệu, các khu vực đô thị như Helsinki có cơ hội tạo ra môi trường xanh hơn, lành mạnh hơn và công bằng hơn—mang lại lợi ích cho cả đa dạng sinh học và các cộng đồng dựa vào những không gian này [6].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Jalkanen J, et al. (2025). Identifying priority urban green areas for biodiversity conservation and equitable recreational accessibility using spatial prioritization. Landscape and Urban Planning, 259, 105356. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2025.105356

[3] Jalkanen J, et al. (2020). Spatial prioritization for urban Biodiversity Quality using biotope maps and expert opinion. Urban Forestry & Urban Greening, 49, 126586. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2020.126586

[4] de Vries S, et al. (2020). Environmental justice in the Netherlands: Presence and quality of greenspace differ by socioeconomic status of neighbourhoods. Sustainability, 12(15), 5889. https://doi.org/10.3390/su12155889

[5] Knight SJ, et al. (2022). The importance of ecological quality of public green and blue spaces for subjective well-being. Landscape and Urban Planning, 226, 104510. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2022.104510

[6] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267