Cuộc chiến thầm lặng chống siêu vi khuẩn trong ao tôm: Thực trạng kháng kháng sinh tại Malaysia

Giang Sen

03-04-2025

The fish, indeed, grow very fast. If there isn’t enough feed, the two birds will bring back any suitable grass and veggies. Occasionally there might be crickets and worms, giving the fish some much-needed protein. In no time, the fish multiplied several times.

Trích “Joint Venture”; Wild Wise Weird [1]

Tôm là một trong những mặt hàng xuất khẩu nuôi trồng thủy sản hàng đầu của Malaysia và là một thành phần quan trọng của an ninh lương thực toàn cầu. Tuy nhiên, ngành công nghiệp này đang phải đối mặt với một thách thức ngày càng gia tăng và thường bị bỏ qua—kháng kháng sinh (antimicrobial resistance - AMR). Theo một đánh giá gần đây của Natrah và cộng sự [2], việc sử dụng rộng rãi và đôi khi bừa bãi thuốc kháng sinh trong nuôi tôm đã thúc đẩy sự xuất hiện của vi khuẩn không còn có thể xử lý với các phương pháp điều trị thông thường, gây ra những mối đe dọa nghiêm trọng đối với sản lượng tôm, sức khỏe con người, phúc lợi động vật và tính toàn vẹn của môi trường.

Người nuôi tôm thường xuyên sử dụng thuốc kháng sinh để phòng ngừa và chống lại các bệnh như Hội chứng hoại tử gan tụy cấp tính (Acute Hepatopancreatic Necrosis Disease - AHPND), một căn bệnh có sức tàn phá lớn, gây ra hàng tỷ đô la thiệt hại kinh tế trên toàn cầu. Tuy nhiên, việc thực hành phổ biến này đã vô tình đẩy nhanh sự phát triển của vi khuẩn kháng kháng sinh, đặc biệt là trong các loài Vibrio—những cư dân tự nhiên của hệ sinh thái biển. Đáng báo động, các nghiên cứu tiết lộ rằng có tới 90% chủng Vibrio parahaemolyticus phân lập từ tôm Malaysia thể hiện khả năng kháng lại các loại thuốc kháng sinh thông thường như ampicillin [3-5].

Hậu quả không chỉ giới hạn trong nuôi trồng thủy sản. Khi vi khuẩn kháng thuốc đã hình thành, chúng có thể lây lan qua nhiều con đường, bao gồm nước bị ô nhiễm, các sản phẩm hải sản và phân bón nông nghiệp. Điều này góp phần vào cuộc khủng hoảng AMR toàn cầu rộng lớn hơn. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã dự đoán rằng, nếu không được giải quyết, AMR có thể gây ra 10 triệu ca tử vong ở người hàng năm vào năm 2050, vượt qua tỷ lệ tử vong hiện tại của nhiều bệnh liên quan đến ung thư [6].

Để đối phó với mối đe dọa ngày càng tăng của AMR, Malaysia đã tăng cường các nỗ lực quản lý thông qua việc thực hiện các kế hoạch hành động quốc gia và thúc đẩy Thực hành Nuôi trồng Thủy sản Tốt (Good Aquaculture Practices - GAqP) nhằm giảm sự phụ thuộc vào thuốc kháng sinh. Bổ sung cho các biện pháp quản lý này, một số chiến lược thay thế đang thu hút sự chú ý. Chúng bao gồm việc sử dụng probiotics để tăng cường khả năng miễn dịch của tôm, các chất ức chế quorum sensing làm gián đoạn sự giao tiếp và độc lực của vi khuẩn, và bacteriophages—virus nhắm mục tiêu và loại bỏ chọn lọc các vi khuẩn gây bệnh [2].

Mặc dù những đổi mới này mang lại nhiều hứa hẹn, nhưng việc đạt được sự chấp nhận rộng rãi của nghề nuôi tôm không kháng sinh vẫn còn nhiều thách thức. Thành công sẽ phụ thuộc vào đầu tư bền vững, giáo dục toàn diện cho người nông dân và việc thực thi chính sách mạnh mẽ. Quan trọng là, đánh giá của Natrah và cộng sự [2] nhấn mạnh mối liên hệ phức tạp giữa sức khỏe con người, động vật và môi trường, phù hợp với cách tiếp cận "Một Sức khỏe" (One Health). Giảm thiểu AMR trong nuôi trồng tôm không chỉ là vấn đề duy trì sản xuất hải sản—mà còn là một bước quan trọng hướng tới bảo vệ hệ sinh thái, bảo tồn đa dạng sinh học và đảm bảo sức khỏe cộng đồng [7].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/

[2] Natrah I, et al. (2025). Antimicrobial resistance in Malaysian shrimp aquaculture and strategies to reduce its occurrence. Reviews in Aquaculture, 17(3), e70020. https://doi.org/10.1111/raq.70020

[3] Al-Othrubi S, et al. (2014). Antibiotic resistance of Vibrio Parahaemolyticus isolated from cockles and shrimp sea food marketed in Selangor, Malaysia. Clinical Microbiology, 3, 1000148. https://doi.org/10.4172/2327-5073.1000148

[4] Tan CW, et al. (2020). Prevalence and antibiotic resistance patterns of Vibrio parahaemolyticus isolated from different types of seafood in Selangor, Malaysia. Saudi Journal of Biological Sciences, 27(6), 1602-1608. https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2020.01.002

[5] Letchumanan V, et al. (2019). Determination of antibiotic resistance patterns of Vibrio parahaemolyticus from shrimp and shellfish in Selangor, Malaysia. Progress in Microbes & Molecular Biology, 2, 1. https://doi.org/10.36877/pmmb.a0000019

[6] White A, Hughes JM. (2019). Critical importance of a One Health approach to antimicrobial resistance. EcoHealth, 16(3), 404-409. https://doi.org/10.1007/S10393-019-01415-5

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267