Chăn nuôi gia súc nhai lại: Khi bền vững không thể chỉ nhìn từ một chiều

Cu Ngói

22-04-2025

– Kingfisher’s tips are not quite right. If you want to find food, you have to go where the food is. Flying far only makes one tired; it doesn’t guarantee anything. Just look at the Flowerpeckers; they fly up and down the whole day but are always hungry. Did any of them grow bigger?!

Trích “Food”; Wild Wise Weird [1]

Chăn nuôi gia súc nhai lại (ruminant livestock production) nằm ở giao điểm của an ninh lương thực, tính bền vững môi trường và bản sắc văn hóa. Tuy nhiên, các thảo luận toàn cầu thường đơn giản hóa quá mức sự phức tạp này, phân cực thành hai thái cực—hoặc xem chăn nuôi là nguyên nhân lớn gây biến đổi khí hậu, hoặc coi nó là nguồn sinh kế không thể thay thế [2,3]. Một nghiên cứu mới đây của Kazanski và cộng sự [4] đã thách thức cách nhìn đơn giản hóa đó, cho thấy rằng tiến bộ thực chất trong bền vững chăn nuôi đòi hỏi một cách tiếp cận tinh tế và theo từng bối cảnh cụ thể.

Thông qua phân tích so sánh mười nghiên cứu tình huống trên các vùng sinh thái nông nghiệp đa dạng, nghiên cứu chứng minh rằng hệ thống chăn nuôi chịu ảnh hưởng không chỉ bởi kỹ thuật sản xuất, mà còn bởi điều kiện kinh tế, hạn chế môi trường, và truyền thống xã hội–văn hóa. Ví dụ, tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình (low- and middle-income countries - LMICs), hệ thống chăn nuôi nông hộ nhỏ thường đóng vai trò đa chức năng—hỗ trợ dinh dưỡng, tạo thu nhập, củng cố địa vị xã hội, và tăng khả năng phục hồi sinh thái [5]. Ngược lại, tại các nước thu nhập cao (high-income countries - HICs), hệ thống chăn nuôi thương mại chủ yếu được thúc đẩy bởi hiệu quả thị trường và khung pháp lý [6].

Nghiên cứu nhấn mạnh rằng những can thiệp thành công ở một bối cảnh có thể không hiệu quả—thậm chí gây hại—ở bối cảnh khác. Chẳng hạn, mô hình nông lâm kết hợp có thể phục hồi đất thoái hóa ở vùng nhiệt đới, nhưng nếu áp dụng không phù hợp lên các thảo nguyên bản địa, nó có thể làm tổn hại đa dạng sinh học [7]. Tương tự, các giải pháp tài chính hoặc công nghệ được thiết kế cho hệ thống thương mại có thể bỏ qua nhu cầu sinh kế cơ bản và các giá trị văn hóa ăn sâu trong hệ thống nông hộ nhỏ.

Kazanski và cộng sự [4] cảnh báo rằng việc bỏ qua những yếu tố bối cảnh này có thể dẫn đến các chính sách và đầu tư gây tác động môi trường ngoài ý muốn hoặc làm trầm trọng thêm bất công xã hội. Thay vào đó, họ kêu gọi các chiến lược tích hợp, cân bằng giữa mục tiêu môi trường với thực tế kinh tế và di sản văn hóa—được điều chỉnh phù hợp với điều kiện cụ thể từng khu vực.

Chăn nuôi không chỉ đơn thuần là tài sản kinh tế—mà còn là một phần gắn bó sâu sắc với cộng đồng, cảnh quan và lịch sử. Vì vậy, thúc đẩy bền vững trong chăn nuôi đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng cả về chi phí sinh thái lẫn giá trị xã hội mà chăn nuôi mang lại [8,9].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Béné C, Lundy M. (2023). Political economy of protein transition: Battles of power, framings and narratives around a false wicked problem. Frontiers in Sustainability, 4, 1098011. https://doi.org/10.3389/frsus.2023.1098011 

[3] Y. Wang, et al. (2023). Risk to rely on soil carbon sequestration to offset global ruminant emissions. Nature Communications, 14, 7625. https://www.nature.com/articles/s41467-023-43452-3 

[4] Kazanski CE, et al. (2025). Context is key to understand and improve livestock production systems. Global Food Security, 45, 100840. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2025.100840

[5] Herrero M, et al. (2023). Livestock and sustainable food systems: status, trends, and priority actions. In J Joachim von Braun, K Afsana, LO Fresco, MHA Hassan. (Eds.). Science and Innovations for Food Systems Transformation (pp. 375-399). Springer. 

[6] Wynne-Jones S, et al. (2020). Rewilding – Departures in conservation policy and practice? An evaluation of developments in Britain. Conservation and Society, 18, 89-102. http://dx.doi.org/10.4103/cs.cs_19_32 

[7] Briske DD, et al. (2024). Rangeland afforestation is not a natural climate solution. Frontiers in Ecology and the Environment, 22, e2727. https://doi.org/10.1002/fee.2727 

[8] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267