Cháy rừng ở Alpha Road: Khi biến đổi khí hậu bị gạt khỏi câu chuyện địa phương

Cò Hương

19-04-2025

As time passes, news about the now hotter Earth buzzes through the bird village. Those kingfishers residing along the banks of the Red River often report drying riverbeds and skinny fish. As Kingfisher casts his gaze upon the events that have unfolded, he can’t help but feel a sense of unease creeping up within him. He decides to collect all the scientific information concerning climate change and greenhouse gas emissions. An elite squad with a unique talent for gathering vital information is formed for emergency information collection.

Trích “GHG Emissions”; Wild Wise Weird [1]

Tháng 3 năm 2023, trận cháy rừng Alpha Road/Tambaroora ở New South Wales kéo dài suốt 27 ngày, thiêu rụi hơn 18.000 ha rừng và phá hủy tám ngôi nhà. Mặc dù có quy mô lớn hơn cả quốc gia Liechtenstein, sự kiện này chỉ nhận được ít sự chú ý từ truyền thông và đặc biệt thiếu vắng các thảo luận liên quan đến biến đổi khí hậu. Một nghiên cứu gần đây của McManus [2] sử dụng Phân tích diễn ngôn phê phán (Critical Discourse Analysis) để khám phá cách sự kiện này được truyền thông đưa tin và những gì nó hé lộ về mối liên hệ giữa khoa học, truyền thông và nhận thức công chúng.

Phân tích cho thấy truyền thông chủ yếu tập trung vào các khía cạnh tức thời và mang tính địa phương: thiệt hại tài sản, tổn thất kinh tế, phản ứng của cộng đồng và vấn đề an toàn. Những khung truyền thông phổ biến bao gồm: ca ngợi tinh thần dũng cảm của lính cứu hỏa tình nguyện, nhấn mạnh sự cần thiết của công tác chuẩn bị ứng phó khẩn cấp, và tác động đối với nông nghiệp và cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, hoàn toàn vắng mặt là các thảo luận kết nối vụ cháy với xu hướng khí hậu toàn cầu hoặc biến đổi khí hậu do con người gây ra—mặc dù khoa học về quy kết (attribution science) đã chứng minh mối liên hệ rõ ràng giữa các vụ cháy rừng Black Summer 2019–2020 và sự nóng lên toàn cầu [3].

Sự im lặng này phản ánh một vấn đề sâu rộng hơn: hiện tượng “distanciation”—tách biệt biến đổi khí hậu khỏi trải nghiệm thường ngày, khiến các sự kiện thời tiết cực đoan bị xem như hiện tượng rời rạc hoặc mang tính chu kỳ, thay vì là biểu hiện của một hệ thống khí hậu đang rối loạn [4,5]. Khi truyền thông chỉ tập trung vào nguyên nhân gần—như sét đánh hoặc thảm thực vật khô—họ làm giảm khả năng công chúng tiếp cận và đồng thuận với nhận định khoa học rằng biến đổi khí hậu đang làm trầm trọng thêm các thảm họa thiên nhiên.

Một rào cản then chốt là sự thiếu hụt các nghiên cứu quy kết kịp thời cho các sự kiện quy mô nhỏ. Dù các mạng lưới toàn cầu như World Weather Attribution có khả năng cung cấp đánh giá nhanh, nguồn lực hạn chế khiến nhiều sự kiện—đặc biệt tại các khu vực phát triển nơi thiệt hại về người ít xảy ra—không được nghiên cứu đầy đủ. Điều này làm giảm khả năng truyền thông tiếp cận các khung diễn giải dựa trên khoa học.

Nghiên cứu cũng nhấn mạnh nhu cầu cần có truyền thông khoa học được điều chỉnh theo vùng miền. Nhiều nhà báo địa phương thiếu đào tạo chuyên sâu về khoa học khí hậu, và các tờ báo khu vực thường ưu tiên các câu chuyện gắn với cộng đồng. Việc thiếu vắng tiếng nói của người bản địa—mặc dù khu vực cháy nằm trên vùng đất tổ tiên—cũng là một cơ hội bị bỏ lỡ trong việc tích hợp tri thức truyền thống vào diễn ngôn công chúng [6].

Trường hợp này cho thấy cách truyền thông định hình nhận thức cộng đồng về biến đổi khí hậu. Nếu không tích hợp bằng chứng khoa học vào các câu chuyện địa phương, các sự kiện cực đoan dễ bị xem là tai nạn đáng tiếc thay vì là dấu hiệu của một thế giới đang nóng lên. Để đối phó với các chi phí ngày càng gia tăng—về sinh thái, kinh tế và con người—do sự chậm trễ trong hành động khí hậu, truyền thông khoa học cần phải thu hẹp khoảng cách giữa dữ liệu và đời sống, làm cho khoa học khí hậu trở nên gần gũi, dễ tiếp cận và có ý nghĩa tại từng địa phương [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] McManus P. (2025). Science and science communication of anthropogenic climate change and extreme weather-related events: A Critical Discourse Analysis of the Alpha Road/Tambaroora bushfire in Australia, 2023. Global Environmental Change, 92, 102996. https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2025.102996

[3] Van Oldenborgh GJ, et al. (2021). Attribution of the Australian bushfire risk to anthropogenic climate change. Natural Hazards and Earth System Sciences, 21, 941-960. https://doi.org/10.5194/nhess-21-941-2021 

[4] Redclift M. (1996). Wasted: Counting the costs of global consumption. Routledge.

[5] Cutter SL. (2021). The changing nature of hazard and disaster risk in the Anthropocene. Annals of the American Association of Geographers, 111, 819-827. https://doi.org/10.1080/24694452.2020.1744423 

[6] Vuong QH. (2018). The (ir)rational consideration of the cost of science in transition economies. Nature Human Behaviour, 2, 5. https://www.nature.com/articles/s41562-017-0281-4 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267