Can thiệp khí hậu đại dương: Khi đổi mới kỹ thuật vượt mặt quản trị

Lôi Lam

15-04-2025

As soon as Kingfisher-the-Chief finished speaking, he saw Hawk appear, along with two assistants who already recorded Kingfisher’s words. Hawk glared at Kingfisher, giving him a paper and asked him to sign it to confirm his opinion. 
Kingfisher-the-Chief suddenly realized that Hawk was never that stupid. Kingfisher had fallen into Hawk’s trap and self-declared the end of his kindness-based administration.

Trích “Kindness Policy”; Wild Wise Weird [1]

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang đẩy nhanh tốc độ ấm lên đại dương và suy giảm đa dạng sinh học, một làn sóng các biện pháp can thiệp khí hậu biển mới đang nổi lên nhằm ứng phó với khủng hoảng. Từ phục hồi rạn san hô và nuôi trồng rong biển, đến tăng cường kiềm hóa đại dương (ocean alkalinity enhancement) và tiến hóa hỗ trợ (assisted evolution), các sáng kiến này hướng đến bảo vệ hệ sinh thái biển và hỗ trợ cộng đồng ven biển [2–4]. Tuy nhiên, theo một nghiên cứu toàn cầu gần đây, các hệ thống quản trị hiện tại đang chật vật bắt kịp tốc độ đổi mới [5].

Khảo sát 332 chuyên gia trên 37 khu vực biển, nhóm nghiên cứu xác định 5 nhóm chính và 17 phân loại của các can thiệp biển đang được triển khai hoặc đề xuất. Dù 71% các sáng kiến nhắm đến tăng cường khả năng phục hồi của hệ sinh thái, nhiều sáng kiến khác tập trung vào loại bỏ carbon hoặc thích ứng xã hội. Tuy nhiên, sự thiếu đồng thuận về mục tiêu khí hậu của từng loại can thiệp đã làm suy yếu sự rõ ràng, trách nhiệm giải trình và phối hợp giữa các dự án.

Khoảng trống trong quản trị là vấn đề nổi bật. Phần lớn các quyết định hiện nay chỉ xoay quanh tính khả thi kỹ thuật để cấp phép, trong khi ít chú trọng đến hậu quả sinh thái, văn hóa và xã hội rộng hơn. Các đánh giá đạo đức, cơ chế minh bạch, và biện pháp nhận diện tổn hại xã hội không lường trước hầu như vắng mặt: chỉ 14% các sáng kiến có đánh giá đạo đức, và chỉ 15% tích hợp khuôn khổ giảm thiểu tác động xã hội.

Sự thiếu sót này đã hình thành nên cái mà các tác giả gọi là “bong bóng giả khoa học (pseudo-scientific bubble)”—một không gian thử nghiệm công nghệ nơi thiếu quy định rõ ràng [6,7]. Hệ quả là một “vấn đề chênh nhịp (pacing problem)”, trong đó các thể chế quản trị tụt hậu so với đổi mới công nghệ. Nếu không có khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ hơn, nguy cơ sẽ là các can thiệp thiếu hiệu quả, không công bằng hoặc thậm chí gây hại.

Tuy vậy, nghiên cứu cũng chỉ ra những hướng đi khả thi. Tăng cường quản trị thông qua tham vấn cộng đồng một cách toàn diện, đánh giá tác động tích lũy và xem xét đạo đức có thể giúp định hướng các can thiệp biển phù hợp hơn với công lý xã hội và môi trường.

Đặc biệt, lồng ghép tri thức bản địa và các tiếp cận dựa trên quyền con người (rights-based approaches)—hiện vẫn còn hiếm—có thể đảm bảo giải pháp công bằng và phù hợp với bối cảnh địa phương.

Nghiên cứu này nhấn mạnh rằng: giải pháp công nghệ không thể đơn độc giải quyết khủng hoảng khí hậu. Khi con người can thiệp vào hệ thống đại dương, quản trị phải phát triển với cùng tốc độ và tầm nhìn [8,9]. Chỉ với các khung thể chế có trách nhiệm và bao trùm, chúng ta mới có thể đảm bảo rằng giải pháp khí hậu biển sẽ phục vụ cho cả sức khỏe hành tinh và phẩm giá con người.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Morrison TH, et al. (2020). Advancing coral reef governance into the anthropocene. One Earth, 2, 64-74. https://doi.org/10.1016/j.oneear.2019.12.014 

[3] Bell JD, et al. (2021). Pathways to sustaining tuna-dependent Pacific Island economies during climate change. Nature Sustainability, 4, 900-910. https://www.nature.com/articles/s41893-021-00745-z 

[4] Anthony K, et al. (2017). New interventions are needed to save coral reefs. Nature Ecology & Evolution, 1, 1420-1422. https://www.nature.com/articles/s41559-017-0313-5 

[5] Ogier EM, et al. (2025). Novel marine-climate interventions hampered by low consensus and governance preparedness. Nature Climate Change, 15, 375-384. https://www.nature.com/articles/s41558-025-02291-4 

[6] Hajer M. (2003). Policy without polity? Policy analysis and the institutional void. Policy Sciences, 36, 175-195. https://doi.org/10.1023/A:1024834510939 

[7] Leong C. (2017). Hajer’s institutional void and legitimacy without polity. Policy Sciences, 50, 573-583. https://doi.org/10.1007/s11077-017-9301-5 

[8] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267