Bỏ phiếu theo vấn đề hay theo hệ tư tưởng? Khi lựa chọn chính trị phản ánh chiều sâu tâm lý và đạo đức

Yểng Quạ

14-04-2025

The Crows, however, find this Crow 2.0 to be a scammer, for he looks nothing like Crow but still claims to be in the family. They all gather to chase him away. It takes several beatings for the crow family to believe this is indeed a family relative. Crow 2.0 is shocked… 
Yet, even as he is accepted back into the family, he becomes a new hate target, for they are envious of his beautiful feathers. 
They turn to ostracize him. If they have food, they do not share it with him. Famished, Crow 2.0 dares not to sleep. He stays awake all night with his ears up to overhear the family talking. Crow 2.0 is exhausted…

Trích “Contentment”; Wild Wise Weird [1]

Trong thời đại mà cử tri được khuyến khích đưa ra lựa chọn dựa trên ưu tiên chính sách cá nhân—một thực hành được gọi là bỏ phiếu theo vấn đề (issue voting) [2–4]—một nghiên cứu mới cho thấy các mô thức hệ tư tưởng sâu sắc vẫn giữ vai trò chi phối mạnh mẽ. Monzel, Grünhage và Reuter [5] đã điều tra hiện tượng này bằng cách phân tích 5.963 phản hồi của người dùng Wahl-O-Mat—ứng dụng tư vấn bầu cử phổ biến nhất tại Đức—trong ba kỳ bầu cử liên bang.

Bằng phương pháp phân tích tương ứng đa chiều (multiple correspondence analysis), các nhà nghiên cứu đã phát hiện các yếu tố hệ tư tưởng tiềm ẩn và ổn định định hình cách người dùng phản hồi câu hỏi. Các chiều hệ tư tưởng này tương ứng chặt chẽ với những cấu trúc tâm lý học nổi bật như:

• Chủ nghĩa quyền uy cánh hữu (Right-Wing Authoritarianism – RWA),

• Định hướng thống trị xã hội (Social Dominance Orientation – SDO), và

• Các trực giác đạo đức trong Lý thuyết nền tảng đạo đức (Moral Foundations Theory) [6].

Điều đáng chú ý là các mô hình hệ tư tưởng ngầm này dự đoán hành vi bầu cử tốt hơn cả các lập trường chính sách riêng lẻ.

Nói cách khác, người dùng không phản hồi một cách ngẫu nhiên hay hoàn toàn dựa trên từng vấn đề cụ thể. Thay vào đó, lựa chọn của họ phản ánh xu hướng hệ tư tưởng rộng hơn. Ví dụ, người ủng hộ chính sách thân thiện với người tị nạn cũng có xu hướng ủng hộ ngôn ngữ bao trùm giới hoặc thuế môi trường—những vấn đề không nhất thiết có liên quan trực tiếp, nhưng thường được gom lại theo cụm hệ tư tưởng.

Sự gắn kết hệ tư tưởng này, theo cảnh báo của nghiên cứu, có thể làm nghẹt thở diễn ngôn dân chủ. Cử tri có thể cảm thấy bị áp lực phải tuân theo những “gói niềm tin” hệ tư tưởng, từ đó làm suy giảm sự linh hoạt, độc lập trong lập trường. Những người có quan điểm vượt ra ngoài ranh giới hệ tư tưởng có thể cảm thấy lạc lõng về chính trị, hoặc mất kết nối, dẫn đến gia tăng phân cực và giảm sút tham gia công dân.

Mặc dù các công cụ như Wahl-O-Mat được thiết kế để giúp cử tri đưa ra quyết định sáng suốt hơn, nghiên cứu cho thấy chúng có thể vô tình củng cố tư duy hệ tư tưởng. Những phát hiện này kêu gọi nhận thức cao hơn về vai trò của thiên hướng tâm lý trong việc định hình lựa chọn chính trị.

Cũng như các giá trị và thế giới quan văn hóa định hướng hành vi sinh thái, hành vi chính trị cũng bắt rễ từ các cấu trúc nhận thức và đạo đức sâu sắc. Việc nhận diện được dòng chảy hệ tư tưởng ngầm này là điều thiết yếu để xây dựng không gian chính trị bao trùm và đa dạng hơn. Bằng cách ôm lấy sự phức tạp và kháng cự tư duy cứng nhắc, xã hội có thể tăng cường sức đề kháng dân chủ và thúc đẩy sự gắn kết lành mạnh hơn giữa cá nhân và thể chế chính trị tập thể [7,8].

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Denver D, Hands G. (1990). Issues, principles or ideology? How young voters decide. Electoral Studies, 9(1), 19-36. https://doi.org/10.1016/0261-3794(90)90039-B

[3] Franklin MN. (1985). The decline of class voting in Britain. Oxford University Press.

[4] Dalton RJ, Wattenberg MP. (2002). Parties without partisans: political change in advanced industrial democracies. University Press.

[5] Monzel M, et al. (2025). Is issue voting solely based on issues? Latent factors of political ideology in response patterns of voting advice applications. Humanities and Social Sciences Communications, 12, 522. https://www.nature.com/articles/s41599-025-04841-9 [6] Haidt J, Joseph C. (2004). Intuitive ethics: How innately prepared intuitions generate culturally variable virtues. Daedalus, 133(4), 55-66. https://doi.org/10.1162/0011526042365555 

[7] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[8] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267