Băng tan, sóng nhiệt biển nổi lên: Bắc Cực đang bước vào kỷ nguyên bất ổn sinh thái

Cò Bợ

15-04-2025

After a solemn prayer, Shaman Bird opened his eyes and said: 
“These are vengeful spirits... The white skeleton ghost is Coral Ghost, and the small ones are Algae Ghosts. Coral and Algae used to coexist happily before suffering tragic deaths due to the burning of the ocean caused by greenhouse gases. Bleached by climate change-induced heat.”

Trích “Ghosts”; Wild Wise Weird [1]

Khi Bắc Cực ấm lên nhanh hơn bất kỳ khu vực nào trên Trái Đất, một mối đe dọa mới đang xuất hiện từ lớp băng đang mỏng dần: sóng nhiệt biển (Marine Heatwaves – MHWs). Những sự kiện nhiệt độ đại dương cực đoan này—từng hiếm gặp ở vùng biển Bắc Cực phủ băng—được dự báo sẽ tăng cường mạnh mẽ trong suốt thế kỷ 21, mang theo những hậu quả tiềm tàng nghiêm trọng cho hệ sinh thái biển [2–4].

Dựa trên mô hình khí hậu độ phân giải cao, các nhà nghiên cứu cho thấy MHWs ở Bắc Cực sẽ tăng cả về cường độ lẫn biến thiên, khi băng biển tiếp tục rút lui. Giai đoạn đầu, sự tăng cường của sóng nhiệt gắn chặt với tốc độ mất băng biển. Nhưng một khi Bắc Cực không còn băng vào mùa hè, MHWs sẽ chủ yếu bị chi phối bởi các tương tác không khí–biển khó dự đoán, dẫn đến các đợt nóng đột ngột trên đại dương [5].

Điều khiến các sóng nhiệt tương lai này đặc biệt đáng lo ngại không chỉ là mức độ nóng lên, mà còn là tính đột ngột của chúng. Nhiệt độ ở một số khu vực có thể tăng vọt hơn 3°C chỉ trong vòng hơn hai tuần—tốc độ tăng nhanh gấp 10 lần so với các điều kiện lịch sử. Những biến động như vậy có thể vượt ngưỡng chịu đựng sinh lý của nhiều loài Bắc Cực, đặc biệt là sinh vật phù du chịu lạnh như Calanus glacialis, loài có ngưỡng chịu nhiệt tối đa chỉ khoảng 6°C [6,7].

Không chỉ gây stress nhiệt trực tiếp, MHWs còn tái cấu trúc hệ sinh thái một cách gián tiếp thông qua: Tăng cường phân tầng đại dương (ocean stratification), làm hạn chế trao đổi dinh dưỡng từ tầng sâu lên tầng mặt. Điều này giảm nguồn thức ăn cho phiêu sinh thực vật—nền tảng của lưới thức ăn biển. Kết quả là, chuỗi thức ăn dịch chuyển về các loài nhỏ hơn, kém dinh dưỡng hơn, đe dọa sự sống còn của cá, chim biển và thú biển vốn đã thích nghi với môi trường nghèo dinh dưỡng [5].

Điểm mấu chốt của nghiên cứu là: Bắc Cực không chỉ đang ấm lên—mà đang trở nên ngày càng bất ổn về mặt sinh thái. Lớp băng từng đóng vai trò như tấm khiên bảo vệ đại dương khỏi sóng nhiệt, giờ đây khi biến mất, đã phơi bày toàn bộ hệ sinh thái trước các biến động cực đoan và khó lường.

Sự chuyển mình dữ dội này là lời nhắc nhở rõ ràng về sự gắn kết sâu sắc giữa các hệ thống tự nhiên và tương lai con người [8,9]. Khi đại dương mất đi lớp giáp băng của mình, khả năng chống chịu của sự sống biển—được xây dựng qua hàng thiên niên kỷ—đang bị thử thách chưa từng có. Việc hiểu và dự đoán những thay đổi này là cấp thiết, không chỉ để bảo vệ các loài Bắc Cực, mà còn duy trì sự ổn định của hệ thống khí hậu toàn cầu mà chúng ảnh hưởng.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Frölicher TL, et al. (2018). Marine heatwaves under global warming. Nature, 560, 360-364. https://www.nature.com/articles/s41586-018-0383-9 

[3] Oliver EC, et al. (2018). Longer and more frequent marine heatwaves over the past century. Nature Communications, 9, 1324. https://www.nature.com/articles/s41467-018-03732-9 

[4] Cavole LM, et al. (2016). Biological impacts of the 2013–2015 warm-water anomaly in the Northeast Pacific—winners, losers, and the future. Oceanography, 29, 273-285. https://doi.org/10.5670/oceanog.2016.32 

[5] Gou R, et al. (2025). The changing nature of future Arctic marine heatwaves and its potential impacts on the ecosystem. Nature Climate Change, 15, 162-170. https://www.nature.com/articles/s41558-024-02224-7 

[6] Alcaraz M, et al. (2013). Life in a warming ocean: thermal thresholds and metabolic balance of arctic zooplankton. Journal of Plankton Research, 36, 3-10. https://doi.org/10.1093/plankt/fbt111 

[7] Grote U, et al. (2015). Thermal response of ingestion and egestion rates in the Arctic copepod Calanus glacialis and possible metabolic consequences in a warming ocean. Polar Biology, 38, 1025-1033. https://doi.org/10.1007/s00300-015-1664-5 

[8] Ho MT, Nguyen DH. (2025). Of Kingfisher and Man. https://philarchive.org/rec/HOOKAW 

[9] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267