Bón dinh dưỡng cho rừng nhiệt đới: Cơ hội phục hồi hay nguy cơ mất cân bằng sinh thái?

Màn Trầu

23-04-2025

First come the ideas, then comes an action plan. Never mind the planning required, he excels at this—if a plan is incomplete or not assuring enough, he would correct it. Perfection naturally calls for dedication and diligence.

Trích “The Perfect Plan”; Wild Wise Weird (2024)

Rừng nhiệt đới, nổi tiếng với sự đa dạng sinh học phong phú và vai trò điều hòa khí hậu, đang ngày càng chịu tác động từ các hoạt động của con người như phá rừng, canh tác nông nghiệp và lắng đọng dinh dưỡng từ khí quyển. Trước những áp lực này, một phân tích tổng hợp (meta-analysis) mới đây của Cárate Tandalla, Homeier và Batáry [1] đã mang lại những hiểu biết quan trọng về cách bổ sung dinh dưỡng ảnh hưởng đến sự phát triển của cây non rừng nhiệt đới — những chỉ dấu then chốt cho khả năng tái sinh và phục hồi của hệ sinh thái.

Nghiên cứu đã tổng hợp 59 công trình khoa học, bao gồm 160 loài cây tại 54 địa điểm rừng nhiệt đới và cận nhiệt đới, tập trung vào tác động của việc bổ sung nitơ (N), phốt pho (P) và kết hợp nhiều chất dinh dưỡng lên tăng trưởng và sinh khối của cây non. Kết quả cho thấy, việc làm giàu dinh dưỡng nhìn chung thúc đẩy giai đoạn phát triển sớm của thực vật, với sinh khối phần thân tăng trung bình 26% và tốc độ tăng trưởng tăng 14%. Đáng chú ý nhất là khi nitơ và phốt pho được bón cùng lúc, sinh khối phần thân tăng tới 48% — phản ánh hiện tượng giới hạn đồng thời nhiều chất dinh dưỡng (nutrient co-limitation), khi cây cần nhiều nguyên tố cùng lúc để vượt qua các hạn chế tự nhiên của đất [2].

Điều kiện môi trường đóng vai trò điều chỉnh mạnh mẽ các phản ứng này. Cây non ở các vùng có mùa khô rõ rệt cho thấy mức tăng trưởng mạnh hơn so với những khu vực khí hậu ẩm ướt quanh năm, cho thấy sự biến động lượng mưa làm gia tăng độ nhạy cảm của cây đối với nguồn dinh dưỡng [3]. Bên cạnh đó, việc tiếp xúc nhiều với ánh sáng cũng giúp cây non phát triển tốt hơn, phản ánh mối tương tác phức tạp giữa dinh dưỡng, khí hậu và ánh sáng trong việc định hình động lực của rừng [4].

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng phản ứng giữa các loài rất khác nhau, phụ thuộc vào chiến lược sinh thái riêng và điều kiện môi trường tại chỗ. Việc bổ sung dinh dưỡng, dù có thể thúc đẩy quá trình tái sinh rừng, cũng tiềm ẩn nguy cơ làm mất cân bằng hệ sinh thái — bằng cách tạo điều kiện cho một số loài chiếm ưu thế, từ đó làm giảm đa dạng sinh học và thay đổi cấu trúc rừng [1].

Việc gia tăng lắng đọng dinh dưỡng — từ phát thải công nghiệp, nông nghiệp hoặc biến đổi mục đích sử dụng đất — mang lại cả cơ hội và rủi ro. Trong khi những lợi ích ngắn hạn về tăng trưởng rừng là rõ ràng, những chi phí sinh thái dài hạn, như sự thay đổi thành phần loài và suy giảm ổn định hệ sinh thái, cần được cân nhắc kỹ lưỡng [5]. Các chiến lược quản lý bền vững phải biết điều chỉnh những phức tạp này, để đảm bảo rằng các can thiệp vào hệ sinh thái giúp củng cố chứ không làm suy yếu khả năng phục hồi của rừng nhiệt đới [6,7].

Tài liệu tham khảo

[1] Tandalla DC, et al. (2025). Responses of tropical tree seedlings to nutrient addition: A meta-analysis to understand future changes in tropical forest dynamics. Current Forestry Reports, 11, 3. https://doi.org/10.1007/s40725-024-00240-6 

[2] Bracken ME, et al. (2015). Signatures of nutrient limitation and co-limitation: responses of autotroph internal nutrient concentrations to nitrogen and phosphorus additions. Oikos, 124, 113-121. https://doi.org/10.1111/oik.01215

[3] Comita LS, Engelbrecht BM. (2014). Drought as a driver of tropical tree species regeneration dynamics and distribution patterns. Forests and global change. In DA Coomes, DFRP Burslem, WD Simonson. (Eds). Forests and Global Change. Ecological Reviews (pp. 261-308). Cambridge University Press.

[4] DeMalach N, et al. (2016). Size asymmetry of resource competition and the structure of plant communities. Journal of Ecology, 104, 899-910. https://doi.org/10.1111/1365-2745.12557 

[5] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Better Economics for the Earth: A Lesson from Quantum and Information Theories. https://www.amazon.com/dp/B0D98L5K44

[6] Vuong QH, Nguyen MH. (2024). Exploring the role of rejection in scholarly knowledge production: Insights from granular interaction thinking and information theory. Learned Publishing, 37, e1636. https://doi.org/10.1002/leap.1636 

[7] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267