Hàng rào kiên cố, lợi ích lan tỏa: Làm thế nào chuồng chăn nuôi bảo vệ đàn gia súc và thúc đẩy sự chung sống với thú săn mồi

Khướu Mỏ Vẹt

30-03-2025

“Among the sea of information, oneworrisome conclusion emerges: The villagers in the region have begun to favor eating small, crispy fried fish paired with beer. This type of fish is about to become the main driver of the surrounding villages’ economic growth! 
Kingfisher is deeply worried. This fish is the most important food source for the entire kingfisher family.”

Trích “Bird Village Economics”; Wild Wise Weird [1]

Xung đột giữa con người và các loài thú ăn thịt lớn là vấn đề dai dẳng ở những khu vực nơi người và động vật hoang dã cùng chia sẻ không gian sống – như vùng Ruaha–Rungwa ở miền nam Tanzania. Tại đây, những tổn thất về gia súc do sư tử, báo hoa mai hay linh cẩu gây ra không chỉ đe dọa sinh kế của người dân nông thôn, mà còn dẫn đến hành vi trả đũa giết hại động vật hoang dã, gây nguy cơ lớn đối với đa dạng sinh học [2,3].

Một nghiên cứu mới của Salerno và cộng sự [4] mang đến góc nhìn mới mẻ: các giải pháp bảo vệ đàn gia súc – chẳng hạn như chuồng nuôi kiên cố ban đêm – không chỉ mang lại lợi ích trực tiếp cho hộ áp dụng, mà còn bảo vệ gián tiếp các hộ lân cận chưa thực hiện các biện pháp tương tự.

Dựa trên 24.975 báo cáo hàng tháng về việc gia súc bị săn mồi, thu thập từ 630 hộ gia đình trong giai đoạn 2019–2023, nhóm nghiên cứu tập trung vào hiệu quả của các chuồng chăn nuôi kiên cố – sử dụng lưới sắt và được thiết kế chắc chắn hơn nhiều so với hàng rào gai truyền thống.

Trong khi các nghiên cứu trước đây đã xác nhận hiệu quả rõ rệt của chuồng kiên cố đối với các hộ áp dụng, Salerno và cộng sự đặt ra một câu hỏi thú vị: liệu hiệu quả đó có “lan tỏa” sang các hộ xung quanh không?

Thông qua mô hình thống kê Bayes, kết quả cho thấy có hiệu ứng bảo vệ lan tỏa rõ rệt. Cụ thể, các hộ vẫn dùng chuồng truyền thống cũng bị mất gia súc ít hơn nếu họ sống gần các hộ có chuồng kiên cố. Hiệu ứng này rõ nhất ở các hộ hàng xóm gần kề, cho thấy hành vi của thú ăn thịt bị ảnh hưởng bởi tổng thể cấu trúc phòng vệ trong khu vực, chứ không chỉ từng hộ đơn lẻ. Điều đặc biệt là hiệu ứng này không chỉ là tạm thời, mà duy trì ổn định theo thời gian, cho thấy đây là một sự thay đổi dài hạn trong hành vi săn mồi chứ không chỉ là sự né tránh nhất thời.

Kết quả này đem đến một thông điệp quan trọng. Sự chung sống với động vật hoang dã không phải chỉ là chuyện của từng hộ, mà là kết quả của sự tương tác giữa người – thú – và cảnh quan như một hệ thống liên kết [5]. Các chuồng kiên cố không chỉ bảo vệ đàn gia súc, mà còn có thể khiến thú ăn thịt thay đổi chiến lược săn mồi, chuyển hướng sang con mồi hoang dã trong các khu bảo tồn gần đó – góp phần giảm xung đột và phục hồi hệ sinh thái.

Giải pháp hiệu quả không chỉ ở từng hành động cá nhân, mà ở cách các hành động đó tạo ra hiệu ứng hệ thống. Khi các áp lực từ phát triển và bảo tồn ngày càng gia tăng, những hiểu biết sâu sắc như thế này sẽ cực kỳ quan trọng để xây dựng mô hình chung sống bền vững – vừa bảo vệ sinh kế con người, vừa giữ gìn sự tồn tại của các loài thú ăn thịt mang tính biểu tượng.

Tài liệu tham khảo

[1] Vuong QH. (2024). Wild Wise Weird. https://www.amazon.com/dp/B0BG2NNHY6/ 

[2] Dickman AJ. (2010). Complexities of conflict: the importance of considering social factors for effectively resolving human–wildlife conflict. Animal Conservation, 13(5), 458-466. https://doi.org/10.1111/j.1469-1795.2010.00368.x 

[3] Ripple WJ, et al. (2014). Status and ecological effects of the world’s largest carnivores. Science, 343(6167), 1241484. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1241484 

[4] Salerno J, et al. (2025). Beneficial spillover effects of antipredation interventions support human–carnivore coexistence. Conservation Letters, 18(2), e13085. https://doi.org/10.1111/conl.13085 

[5] Nguyen MH. (2024). How can satirical fables offer us a vision for sustainability? Visions for Sustainability. https://ojs.unito.it/index.php/visions/article/view/11267